Graboszyce - dwór obronny

 Pierwszy dwór obronny w Graboszycach ( powiat oświęcimski, gmina Zator) powstał na przełomie XIII i XIV wieku z inicjatywy rycerskich właścicieli wsi. Następna fortalicja, tym razem późnogotycka, murowana została wzniesiona w XV wieku przez Konrada z Graboszyc. Fragmenty tej budowli zachowały się w piwnicach obecnego dworu. Dwór późnogotycki stał na sztucznie usypanym cyplu i był częściowo otoczony fosą.

Obecny, renesansowy dwór obronny powstał około 1584 roku z inicjatywy dworzanina królewskiego Dziwisza Brandysa. Dziwisz Brandys wykorzystał częściowo fragmenty murów, fosy i wałów przy wznoszeniu nowej siedziby. Nowy dwór zachował, więc obronny charakter i został otoczony suchą fosą. Do dworu prowadził kamienny, sklepiony most.

Dwór został wzniesiony na rzucie prostokąta z dwoma ryzalitami przy dłuższych elewacjach, rozmieszczonymi niesymetrycznie. Na narożnikach znajdują się niewielkie szkarpy. Jest to budowla z cegły i kamienia, dwukondygnacyjna ze sklepionymi piwnicami. Elewacje tynkowane z osiowo rozmieszczonymi oknami w renesansowych obramieniach. Pierwotnie główne wejście do dworu mieściło się od zachodu. Obecne znajduje się w ryzalicie tylnym. Dwór zwieńczony był, prawdopodobnie, renesansową attyką. 

W XVIII wieku dwór należał do rodziny Russockich i Tomasz Russocki dokonał barokowej przebudowy dworu. Z czasów tej przebudowy pochodzi m.in. barokowe zwieńczenie ryzalitu frontowego Zmieniono wówczas także dach na budowli na dach łamany.

W latach 1835-1840 kolejni właściciele dworu, Stanisław i Henrietta Sołtykowie wprowadzili do jego architektury elementy romantyczne. Z tego czasu pochodzi neoklasycystyczny szczyt ryzalitu zachodniego oraz romantyczno-klasycystyczny mostek nad fosą, ozdobiony, niezachowanymi, wazami.

Od 1864 roku do końca II Wojny Światowej właścicielami majątku w Graboszycach była rodzina Chrząszczów. 

W czasie ostatniej wojny dwór znacznie ucierpiał. 

Po zakończeniu działań wojennych i wywłaszczeniu ostatnich właścicieli w dworze mieścił się między innymi magazyn i lodownia. W 1952 roku, podczas renowacji, zmieniono dach łamany dworu na dach czterospadowy.

Budynek dworu wskutek znacznej dewastacji przez powojennych użytkowników poważnie zniszczony. Od całkowitego popadnięcia w ruinę uratował go obecny (od 2014 roku) właściciel, który postanowił doprowadzić zabytkowy kompleks do pierwotnej świetności. Prace renowacyjne trwają i są zaawansowane.

Dwór w Graboszycach otaczał park w stylu angielskim, który istnieje w stanie szczątkowym.

Obok dworu zachowały się także XIX- wieczne zabudowania folwarku.

Warto nadmienić, że żoną Stanisława Sołtyka, któremu dwór zawdzięcza neoklasycystyczną przebudowę a także ocalenie od ruiny, była młodzieńcza miłość Adama Mickiewicza Henrietta z Ankwiczów. Poeta poświęcił jej wiersz „Do mego cziczerona”.

Jeszcze inną informacją jest ta, że ostatni przedwojenny właściciel dworu Ludwik Chrząszcz zamieszkał początkowo, za zgodą władz gminy, w pobliskiej zarządcówce. Lecz w roku 1951 zmuszony był się z niej wyprowadzić i zamieszkał w drewnianej szopie, obok dworu.

W 1957 roku zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach. Jedna wersja jego śmierci mówi o zamordowaniu go przez nieznanych sprawców przez podpalenie szopy. Inna utrzymuje, że Ludwik Chrząszcz sam przypadkowo zaprószył ogień w szopie i zginął w pożarze.

widok ogólny

grafika - założenie dworskie

zdjęcie archiwalne - Fotopolska

fasada

ryzalit przed remontem

elewacja boczna

widok z parku

portal wejściowy

sentencja łacińska

okno

dawna fosa

zarządcówka

fragment zarządcówki

okno lodowni

staw podworski