W Krakowie w drugiej połowie XIX wieku
rozpoczął się niezwykły ruch urbanistyczny mający na celu modernizację i rozbudowę miasta. Aktywność magistratu
umożliwiła także szersze działania działającym tutaj artystom i architektom.
Jednym z nich był Teodor Talowski, niezwykle uzdolniony architekt, absolwent
uczelni w Wiedniu i Lwowie, profesor tutejszej Wyższej Szkoły Techniczno-Przemysłowej.
Twórczość Talowskiego zaliczana jest zasadniczo
do nurtu eklektyzmu. Jednak oryginalność zaprojektowanych przez artystę
budynków wymyka się jednoznacznym określeniom. Obok charakterystycznego dla
eklektyzmu historyzmu zawiera w sobie także elementy secesji.
Najważniejszym przykładem niezwykłej twórczości architekta jest zachowany do
dzisiaj w mieście zespół kamienic, skupionych głównie przy ulicy Retoryka i ulicy
Smoleńsk.
Szczególna uwagę zwraca pięć kamienic przy ul. Retoryka.
Na rogu ul. Retoryka i ul. Piłsudskiego powstała jedna z najbardziej
efektownych kamienic architekta. Jest to kamienica „ Pod Śpiewającą Żabą”, ze
znajdującym się w lukarnie wizerunkiem żaby z mandoliną. Nazwa kamienicy
nawiązuje zapewne do płynącej niegdyś wzdłuż dzisiejszej ulicy odnogi rzeki
Rudawy i kumkających w szuwarach na brzegu żab.
Kamienica ta reprezentuje w pełni niezwykły, fantazyjny styl Talowskiego z
pierwszej fazy twórczości. Została wzniesiona z cegły i kamienia. Materiały te zostały
wykonane ręcznie, na specjalne
zamówienie a cegła została specjalnie „
postarzona” a pierwotnie była w różnych kolorach.
Budynek ma nieregularny plan a fasada jest asymetryczna i ozdobiona licznymi
detalami architektonicznymi oraz fantazyjnym szczytem. Posiada okna o różnym kształcie,
wykusz na froncie, lukarny, wydatne gzymsy oraz zróżnicowaną fakturę elewacji (cegła,
kamień, tynk). Zdobią ją karusze herbowe, maszkarony, stalowe kotwy. Zwracają
uwagę także liczne rowki w ścianie fasady, przeznaczone dla pnączy bluszczu, który
dodatkowo ozdabiał kamienicę.
Do elementów wyróżniających kamienicę należy zapis nutowy popularnej wówczas
melodii znajdujący się na belkowaniu trzeciej kondygnacji.
Niestety kamienica nie zachowała się w pierwotnej formie. W czasach późniejszych
dodano między innymi balkon i przerobiono portal wejściowy, ściany z cegieł
mają obecnie jednolity kolor.
Na tej samej ulicy znajduje się kamienica, której właścicielem był sam
artysta. Jest to budynek pod numerem 7 o nazwie „Festina Lente”.
Kamienica zwraca uwagę swoją malowniczością. W dekoracji fasady zastosowano między
innymi kolorową glazurę z motywem roślinnym. Pod gzymsem pierwszego piętra
widnieje inskrypcja łacińska, od której kamienica przejęła nazwę oraz druga
sentencja. Obok sentencji widnieje bogaty kartusz z nazwiskiem Talowskiego.
Także ta kamienica nie dotrwała do naszych czasów w pierwotnej formie. Jej bryła
z czasem„ wzbogaciła się” o dodatkowe piętro a w czasie tej przebudowy
zniszczono portal wejściowy.
Obok opisywanej kamienicy stoi kolejny budynek, należący pierwotnie do
architekta. Jest to kamienica „ Pod Osłem” wzniesiona z przeznaczeniem na dom artysty.
Nieregularna bryłę urozmaica loggia na piętrze, w narożniku wykusz podparty
filarem a pod wykuszem zwraca uwagę duża rzeźba przedstawiająca głowę osła, od
której budynek otrzymał nazwę. We wnętrzu kamienicy artysta zaprojektował ogród,
gdzie hodował ptaki, których był wielkim miłośnikiem.
Kolejne kamienice projektowane przez Talowskiego znajdują się na ulicy
Smoleńsk. Szczególna uwagę zwraca kamienica „ Pod Jaszczurem” z umieszczonym na szczycie fasady metalowym
potworem ze skrzydłami ( ten element
został dodany kilka lat po powstaniu budynku).
Na rogu ulicy Karmelickiej i ulicy Batorego znajduje się kamienica „ Pod
Pająkiem”. Ten budynek także powstał jako dom własny architekta. Kamienica ma
jakby dwie elewacje: od ulicy Batorego nawiązuje do średniowiecznej architektury
obronnej i zwieńczona jest wieżyczką- basztą oraz attyką natomiast od ulicy
Karmelickiej fasada o spokojniejszym charakterze ma szczyt w typie
niderlandzkim ozdobiony ażurowym otworem z rzeźbą pająka w sieci. Także na tej kamienicy
umieszczony jest łaciński napis. Treść napisu nawiązuje do sentencji z bramy
prowadzącej na dziedziniec zamku wawelskiego. Zwraca uwagę także różnorodna
kolorystyka i faktura cegły a także wmontowane później kule armatnie.
Obok kamienic Talowski zaprojektował także kilka budynków użyteczności publicznej.
Do takich należy rozbudowa wschodniej części gmachu Towarzystwa
Gimnastycznego „ Sokół” przy ulicy Piłsudskiego, gdzie zwracają uwagę alegoryczne
polichromie oraz balkon z kolumną.
Ciekawą realizacją jest zaprojektowanie architektonicznej części wiaduktu
kolejowego nad ulica Lubicz z kutymi balustradami i kamiennymi kolumnami.
 |
| kamienica pod " Śpiewającą Żabą" |
 |
| portret architekta |
 |
| widok na kamienicę " Pod Śpiewającą Żabą" |
 |
| ozdobne woluty |
 |
| rzeźba żaby |
 |
| wykusz |
 |
| maszkaron |
 |
| zwieńczenie fasady |
 |
| kartusz |
 |
| fragment ściany elewacji |
 |
| kamienica " Festina Lente" |
 |
| łacińska sentencja i kartusz |
 |
| fragment napisu |
 |
| ceramiczny detal |
 |
| balkon - dobudowany później |
 |
| kartusz z nazwiskiem i data |
 |
| kamienica " Pod Osłem" |
 |
| loggia |
 |
| kartusz z herbem |
 |
| napis łaciński |
 |
| kartusz z nazwiskiem |
 |
| wykusz |
 |
| rzeźba głowy osła |
 |
| data budowy |
 |
| metalowy detal |
 |
| kamienica ulica Retoryka 3 |
 |
| zwieńczenie kamienicy |
 |
| kamienica Retoryka 15 |
 |
| portal wejściowy |
 |
| ceramiczny detal |
 |
| kamienica " Pod Jaszczurem" |
 |
| metalowa rzeźba potwora |
 |
| kamienica " Pod Pająkiem" |
 |
| elewacja od ulicy Batorego |
 |
| wieża i " gotycka" attyka |
 |
| wieża |
 |
| fragment attyki |
 |
| " niderlandzki" szczyt fasady |
 |
| pająk i zegar |
 |
| wykusz |
 |
| detal portalu |
 |
| rzeźba |
 |
| fragment elewacji |
 |
| budynek " Sokoła" - część wschodnia |
 |
| elewacja wschodnia |
 |
| polichromie |
 |
| fragment polichromii |
 |
| detal |
 |
| kolumna |
 |
| wiadukt przy ulicy Lubicz |
 |
| balustrada z herbem |
 |
| kolumny |
 |
| kolumna |
 |
| latarnie |
