Do niewielkiej wsi Zagość ( obecnie Stara Zagość – powiat pińczowski, gmina
Pińczów), książę Henryk Sandomierski sprowadził w 1154 roku zakon joannitów i ufundował
im pierwszą na ziemiach polskich komandorię.
Joannici byli jednym z głównych, obok templariuszy i krzyżowców, zakonem
rycerskim średniowiecznej Europy.
Dzięki staraniom księcia Henryka powstał klasztor i szpital a nieco później
kamienna świątynia w stylu romańskim.
Świątynia, wzniesiona z ciosów wapiennych, posiadała nawę oraz prezbiterium zamknięte
ścianą prostą. Uważa się także, że kościół miał od zachodu wieżę ( zachował się
ryt z wizerunkiem kościoła z wieżą). Światło do wnętrza przepuszczały niewielkie
rozglifione, półkoliste okienka.
Ściany zewnętrzne zdobiły dekoracyjne wałki z motywem sznurkowym i półkolumienki, profilowane cokoły oraz
fryz arkadkowy, wzbogacony płaskorzeźbami zoomorficznymi syren
i trytonów. Dekoracje te zdradzały wpływy lombardzkie ( północne Włochy) , podobnie jak podział ściany za pomocą gzymsu na dwa poziomy.
Do dnia dzisiejszego zachowały się, częściowo, masywne mury romańskiej
budowli, fragmenty fryzu arkadkowego, dwie płaskorzeźby z trytonem i syreną w przedsionku zakrystii,
kilka półkolumienek i wałków, ślad po portalu południowym oraz dwa rozglifione
okienka.
W XIV wieku komandoria przeszła w ręce biskupstwa włocławskiego jako odszkodowanie.
Na zlecenie króla Kazimierza Wielkiego kościół został rozbudowany w stylu
gotyckim. Powstało wówczas większe i zamknięte wielobocznie prezbiterium ze
sklepieniem krzyżowo-żebrowym, z orłem piastowskim w zworniku. Wydłużono także
nawę a skromne romańskie okna zastąpiono większymi oknami ostrołukowymi. Całość
opięto szkarpami.
W XV wieku bryła kościoła wzbogacona
została o zakrystię od północy.
Znaczna przebudowa świątyni miała miejsce na przełomie XIX i XX wieku. Dobudowano wówczas kaplicę, kruchtę
oraz wydłużono nawę. Podczas tej przebudowy zniszczono wiele detali romańskich.
Z gotyckich elementów warto wspomnieć kamienne tabernakulum ścienne z XIV
wieku oraz ostrołukowy portal do zakrystii.
 |
| widok ogólny |
 |
| panorama |
 |
| widok na prezbiterium |
 |
| gotyckie prezbiterium |
 |
| przypory |
 |
| okna |
 |
| maswerk |
 |
| widok na romańskie okienko |
 |
| częśc gotycka nawy |
 |
| elewacja południowa |
 |
| elewacja północna |
 |
| widok na fasadę |
 |
| fasada |
 |
| szczyt fasady |
 |
| tabliczka epitafijna |
 |
| romański fryz arkadkowy |
 |
| detal |
 |
| fragment plecionki sznurkowej w cokole |
 |
| romańska półkolumienka z ozdobną głowicą |
 |
| wnęka otoczona wałkiem z plecionką sznurkową |
 |
| półkolumienka |
 |
| pozostałość po romańskim portalu |
 |
| reliefy syreny i trytona |
 |
| syrena i tryton |
 |
| fragment romański przy zakrystii |
 |
| wnętrze |
 |
| wnętrze gotyckiego prezbiterium |
 |
| sklepienie krzyżowo-żebrowe |
 |
| gotycki łuk tęczowy |
 |
| wnęka w prezbiterium |
 |
| pozostałości polichromii |
 |
| romański mur z okienkiem |
 |
| portal do zakrystii |
 |
| tabernakulum ścienne |
 |
| barokowa malowana tablica fundacyjna |
 |
| ryt |
 |
| ryt smoka |
 |
| gmerk |
 |
| ślady po świdrach ogniowych |
 |
| barokowa chrzcielnica |
 |
| kaplica |
 |
| kruchta |
 |
| kapliczka w ogrodzeniu |
 |
| figura z aniołem |
 |
| dzwonnica z początku XX wieku |
