Obecny kolegiata w Wiślicy ( powiat buski, gmina Wiślica) jest
prawdopodobnie trzecim kościołem wzniesionym na tym miejscu. Pierwsze dwa
wzniesiono w stylu romańskim (pozostałością pierwszego z nich jest słynna Płyta
Orantów).
Kolegiata została ufundowana w 1350 roku przez Kazimierza
Wielkiego, według legendy, jako wotum pokutne za zamordowanie kanonika Marcina
Baryczki.
Wzniesiono ją w stylu gotyckim z kamienia ciosowego i
posadowiono częściowo (od zachodu) na fundamentach drugiej świątyni romańskiej.
Składa się z wielobocznie zamkniętego prezbiterium oraz wyższej od prezbiterium
nawy. Prezbiterium nakrywa sklepienie krzyżowe a nawę sklepienia trójdzielne i
gwiaździste, wsparte na trzech smukłych wielobocznych filarach. Na
sklepieniach, w zwornikach umieszczono liczne herby miast i herby rycerskie. Do
prezbiterium przylega od północy gotyckie tabernakulum oraz wzniesiona w XVII
wieku przybudówka z zakrystią i skarbcem.
N elewacji południowej nawy znajduje się główne wejście do
kolegiaty. Jest to ostrołukowy portal gotycki. Nad portalem umieszczona jest
tablica erekcyjna w formie płaskorzeźby. Przedstawia ona fundatora świątyni, króla
Kazimierza Wielkiego ofiarowującego Madonnie z Dzieciątkiem model świątyni. Za
klęczącym królem stoi biskup krakowski Bodzanta. Tablicę ufundował w 1464 roku Jan Długosz, pełniący wówczas
w Wiślicy funkcję kanonika.
Kolejny gotycki portal znajduje się na północnej elewacji
budowli. Pochodzi z drugiej połowy XIV wieku i zdobią go herby Orłów
Piastowskich. Niedaleko tego portalu znajduje się zamurowane okno, z którego,
według legendy, ogłoszono w 1347 roku statuty wiślickie, czyli zbiór praw
pisanych dla Małopolski ( Ale to tylko legenda. Statuty ogłoszono przed powstaniem obecnej świątyni).
Kolejne cenne zabytki znajdują się wewnątrz świątyni.
Najcenniejszym z nich jest tak zwana
„ Madonna Łokietkowa”, czyli kamienna rzeźba
Madonny z Dzieciątkiem, ustawiona w ołtarzu głównym. Rzeźba pochodzi z ok. 1300
roku i jest przykładem wczesnogotyckiej rzeźby sakralnej.
W Wiślicy znalazła
się prawdopodobnie jako dar króla Władysława Łokietka. Jest to jedyna rzeźba w Polsce
przedstawiająca Madonnę uśmiechającą się.
Ściany wewnętrzne prezbiterium ozdabiają pozostałości
rusko-bizantyjskiej polichromii z lat 1397-1400 fundacji Władysława Jagiełły oraz
późnorenesansowe epitafia. W nawie, na ścianie południowej umieszczono nagrobek Anny
Stawskiej z 1617 roku z płaskorzeźbą przedstawiającą leżącą postać zmarłej.
Kościół na przestrzeni wieków przechodził wiele renowacji. W
1598 roku odnowiono dach oraz posąg Madonny. W XVII wieku odnowiono
prezbiterium i po raz kolejny dach.
Największe zniszczenia przyniosła świątyni I wojna światowa.
W 1915 roku artyleria austriacka zniszczyła fasadę zachodnią oraz dwie wieże
pochodzące ze świątyni romańskiej.
Kościół został odbudowany w latach dwudziestych XX wieku pod
kierownictwem Adolfa Szyszko-Bohusza. Rozebrano wówczas pozostałości romańskich
wież, odbudowano zawalone sklepienia oraz wykonano nową fasadę kościoła.
Obok kościoła wznosi się dzwonnica ufundowana w latach 1460-1470
przez Jana Długosza. Zbudowano ją z kamienia i cegły zendrówki. Dzwonnicę
wieńczy kamienny fryz z herbami.
Dach dzwonnicy przebudowano w czasie restauracji w latach
dwudziestych XX wieku.
 |
| widok ogólny |
 |
| zdjęcie archiwalne - Fotopolska |
 |
| zniszczona świątynia |
 |
| prezbiterium |
 |
| okna prezbiterium |
 |
| szkarpy |
 |
| elewacja południowa |
 |
| fasada |
 |
| elewacja frontowa i dzwonnica |
 |
| portal wejściowy z tablicą fundacyjną |
 |
| tablica fundacyjna |
 |
| portal uskokowy |
 |
| portal z herbami |
 |
| zamurowane okno |
 |
| wnętrze prezbiterium |
 |
| Madonna " Łokietkowa" |
 |
| fragment polichromii w prezbiterium |
 |
| sklepienie prezbiterium |
 |
| witraże |
 |
| portal do zakrystii |
 |
| epitafium |
 |
| gotyckie tabernakulum |
 |
| detal gotycki |
 |
| nawa |
 |
| sklepienie nawy |
 |
| gotyckie retabulum w ołtarzu bocznym |
 |
| nagrobek kobiecy |
 |
| nagrobek detal |
 |
| dzwonnica |
 |
| herby na fryzie dzwonnicy |
