Usytuowany na wzgórzu wawelskim w Krakowie zamek należy do najokazalszych założeń
obronno – rezydencjonalnych w Europie.
Wzgórze było już zasiedlone już w VII wieku
a od wieku IX stało się ośrodkiem władzy
państwa Wiślan. Powstał wówczas, umocniony wałem, drewniany gród.
Po włączeniu, pod koniec X wieku, Krakowa i Małopolski w obręb Państwa Piastów
zostało zbudowane pierwsze palatium
częściowo drewniane a częściowo murowane.
Prawdziwa rozbudowa wawelskiej rezydencji nastąpiła po przeniesieniu w połowie
XI wieku stolicy z Gniezna do Krakowa. Od
tego momentu miasto stało się centrum politycznym młodego państwa.
W tym okresie powstał najpierw murowany budynek rezydencjonalny z
reprezentacyjną salą wspartą na 24 słupach, a następnie, na przełomie XI i XII
wieku, zamek obronny w stylu romańskim. Zamek składał się z części mieszkalnej
oraz z czworokątnej wieży. Całość otaczał system murów obronnych z bramami.
W połowie XII wieku powstała Wieża Łokietkowa oraz baszta Jordanka. Podzielono
także wzgórze na część z rezydencją panującego ( zamek górny) oraz część z
katedrą i zabudowaniami gospodarczymi ( zamek dolny).
Kolejna rozbudowa nastąpiła za czasów panowania króla Kazimierza Wielkiego,
który nie tylko przekształcił gotycki zamek na bardziej okazałą siedzibę, ale zadbał
także o wzmocnienie systemu obronnego, wznosząc miedzy innymi Basztę Złodziejską.
Pozostałościami tego etapu rozwoju gotyckiej rezydencji są Kurza Stopa oraz
Wieża Duńska.
Prace modernizacyjne kontynuowali także kolejni władcy, przyczyniając się do
powstania dwóch największych baszt: Senatorskiej i Sandomierskiej.
Jednak prawdziwy rozkwit zamku na Wawelu nastąpił za panowania ostatnich
Jagiellonów, a szczególnie króla Zygmunta I Starego. Gdy na początku XVI wieku pożar zniszczył
znaczą część zamku postanowiono go odbudować już w duchu renesansu,
sprowadzając w tym celu budowniczych oraz artystów z Włoch. Jako pierwsze powstało
skrzydło zachodnie wraz z krużgankami. Następnie, według wskazówek Franciszka Florentczyka,
do pozostałych skrzydeł także dobudowano krużganki a skrzydło południowe, ze względu
na spadek terenu, wzniesiono jako ścianę
kurtynową i również ozdobiono krużgankami.
W efekcie postała reprezentacyjna budowla o kształcie czworoboku z dziedzińcem
wewnętrznym. Krużganki na parterze i piętrze posiadają kolumnowe arkady a
piętro górne zdobią wysokie kolumny wspierające okap dachu.
Detal architektoniczny, zwłaszcza portali drzwi, łączy ze sobą gotyckie i
renesansowe elementy dekoracyjne. Polichromia ścian zewnętrznych wykonana została
przez artystów wywodzących się z Norymbergii ( m.in. Hans Durer). Z tym okresem
związane są dwie najważniejsze komnaty zamku: Sala Poselska zwana pod Pod Głowami,
od umieszczonych w kasetonach stropu rzeźbionych głów oraz Sala Senatorska ze
słynnymi arrasami.
Kolejny pożar zamku, który wybuchł w 1595 roku, zniszczył skrzydło północne
i część skrzydła wschodniego. Podczas odbudowy zmodernizowano część wnętrz nadając
im wystrój barokowy. Z tego okresu pochodzi dekoracja Sali Pod Ptakami oraz
znajdujący się w niej piękny kominek.. Wzbogacono
także bryłę zamku dodając dwie podobne do siebie wieże. Są to Wieża Sobieskiego
i Wieża Zygmunta III Wazy. Powstała również reprezentacyjna klatka schodowa. W w związku z rozwojem artylerii unowocześniono także
system fortyfikacji
Jednak już w tym czasie wawelska rezydencja królewska zaczęła tracić na
znaczeniu w związku z przeniesieniem stolicy kraju do Warszawy. Także nowe
fortyfikacje nie pomogły w czasie Potopu
i Wawel został zajęty na dwa lata przez wojska szwedzkie i doszczętnie
ograbiony.
Mimo kolejnych remontów prowadzonych przez wiek XVII i XVIII zamek pozbawiony stałej opieki powoli niszczał.
Po zaborach Kraków dostał się pod jurysdykcję austriacką a zamek przeznaczono
na koszary. W związku z nową funkcją częściowo zmieniono na początku XIX wieku zarówno
wnętrza jak i bryłę zamku. Z czasów austriackich pochodzą także dzisiejsze ceglano-kamienne
fortyfikacje na planie gwiaździstym z bastionami.
Po opuszczeniu Wawelu przez wojsko, co nastąpiło w roku 1905, przystąpiono do jego odbudowy. Jednak na
szerszą skalę było to możliwe dopiero po odzyskaniu niepodległości. Dzięki
zorganizowanej przez znanego architekta Adolfa Szyszko – Bohusza „ akcji cegiełkowej”, udało się zebrać znaczne
fundusze niezbędne do kontynuowania prac. Dla uczczenia darczyńców wzniesiono
mur z cegiełkami, na których zostały wyryte nazwiska ofiarodawców. Mur
towarzyszy powstałej w tym samym czasie Bramie Herbowej.
W czasie okupacji Wawel stał się główną siedziba gubernatora Hansa Franka co
„zaowocowało” przebudową wnętrz tzw. dawnych Kuchni Królewskich oraz powstaniem
Bramy Bernardyńskiej. Zrabowano wówczas wiele cennych elementów wyposażenia.
Po zakończeniu wojny całe wzgórze wawelskie zostało wyremontowane. Zamkowi przywrócono
renesansowy i barokowy wygląd. Remontu doczekało się także otoczenie zamku.
Obecnie kompleks zamkowy pełni funkcję muzeum pod nazwą Zamek Królewski-
Państwowe Zbiory Sztuki.
 |
| widok ogólny |
 |
| zamek nocą |
 |
| zamek - wiek XVII - rycina |
 |
| zamek- 1862 - zdjęcie Fotopolska |
 |
| zamek - XIX wiek |
 |
| panorama |
 |
| panorama - zdjęcie archiwalne |
 |
| widok na Kurzą Stopę |
 |
| Kurza Stopa |
 |
| gotycka okładzina Wieży Duńskiej |
 |
| zamek i mury |
 |
| Baszta Złodziejska |
 |
| widok na Basztę Senatorską |
 |
| Baszta Senatorska |
 |
| Baszta Sandomierska |
 |
| fragment murów zamku |
 |
| droga na zamek- dziedziniec zewnętrzny |
 |
| Brama Baciarellego |
 |
| korytarz na dziedziniec wewnętrzny |
 |
| dziedziniec z krużgankami |
 |
| skrzydło zachodnie z renesansowymi oknami |
 |
| skrzydło ze schodami |
 |
| schody |
 |
| ściana kurtynowa |
 |
| fragment krużganków |
 |
| arkady |
 |
| polichromia górnej kondygnacji krużganków |
 |
| kapitel kolumny |
 |
| portal gotycko-renesansowy |
 |
| dekoracyjne okno |
 |
| Sala Turniejowa |
 |
| piec w Sali Turniejowej |
 |
| Sala Senatorska |
 |
| Szczerbiec |
 |
| Sala Poselska-Fotopolska |
 |
| arrasy |
 |
| Wieża Zygmunta III Wazy |
 |
| Wieża Sobieskiego |
 |
| Sala Pod Ptakami |
 |
| Sala Pod Ptakami- barokowy kominek |
 |
| Sala Pod Ptakami - strop |
 |
| kaplica |
 |
| Gabinet Holenderski- obrazy |
 |
| fotele barokowe |
 |
| Sala Pod Zodiakiem- Fotopolska |
 |
| Sala Pod Orłem |
 |
| Sala Kolumnowa - Fotopolska |
 |
| kaponiera-fragment umocnień austriackich |
 |
| renesansowa loggia-przebudowana w XX wieku |
 |
| Brama Herbowa |
 |
| mur z cegiełkami |
 |
| pomnik Kościuszki |
 |
| Brama Bernardyńska |
 |
| dziedziniec zewnętrzny |
 |
| dawne kuchnie zamkowe |
