Zespół krakowskich fortyfikacji miejskich powstawał w kilku
etapach. Do XIII wieku były to umocnienia drewniano - ziemne, zniszczone
ostatecznie podczas najazdu Tatarów w 1241 roku.
Po lokacji miasta w 1257 roku przez księcia Bolesława
Wstydliwego zaczęto myśleć o zbudowaniu trwałego systemu obronnego.
W 1285 roku książę Leszek Czarny zezwolił mieszczanom na
budowę murów. Na początku XIV wieku powstały fortyfikacje otaczające miasto ze
wszystkich stron za wyjątkiem strony południowej, chronionej przez odnogę
Wisły. Już wtedy zaistniała Brama Floriańska oraz trzy inne bramy. W 1312 król
Władysław Łokietek wzniósł niewielki zamek zwany Gródkiem oraz przylegającą do
niego bramę Mikołajowską.
Około połowy XIV wieku, z inicjatywy króla Kazimierza
Wielkiego, zamknięto wokół miasta pierścień obwarowań i połączono je z murami
Wawelu. Całość wzmocniono dodatkowo basztami, którymi zajmowały się
poszczególne cechy rzemieślników. Przez cały wiek XV system obronny
udoskonalano i rozbudowywano. Na początku wieku rozpoczęto wznoszenie drugiego,
zewnętrznego muru, czyli tzw. przedmurza, które było niższe od muru
wewnętrznego. Prace te zakończono wzniesieniem w 1498 roku Barbakanu,
usytuowanego przed bramą Floriańską.
Bramy miejskie, wyposażone w brony i solidne wrota były
zamykane na noc. Dodatkowo system wzmacniała szeroka fosa, napełniana wodą z
dopływu Wisły.
W wiekach XVI i XVII zmodernizowano system obronny
przystosowując go do działań artyleryjskich, dodając m.in. arsenały w tym
królewski przy bramie Grodzkiej.
Tak unowocześnione i dobrze utrzymane fortyfikacje miejskie zachowały się do czasów potopu szwedzkiego. Od II połowy XVII wieku cały system
zaczął podupadać aż w 1804 roku władze miasta, przy poparciu austriackiego
dekretu cesarskiego, postanowiły średniowieczny kompleks obronny rozebrać.
Zasypano fosę i przystąpiono do rozbiórki baszt i murów zakładając na ich
miejscu Planty.
Przed rozbiórką ocalał jedynie, dzięki inicjatywie profesora
Feliksa Radwańskiego, północny odcinek dawnych umocnień z bramą Floriańską,
Barbakanem, oraz trzema basztami ( Stolarską, Pasamoników i basztą Cieśli) i fragmentem muru wewnętrznego.
Pierwotne mury obronne wyróżniały się znaczną wysokością (
do 9,5 metra) oraz masywnością. Były zaopatrzone w kamienne chodniki obrońców a
od XV wieku krenelażem ze strzelnicami.
Mur wzmacniały rozstawione regularnie baszty kamienne na
planie kwadratu ( docelowo było ich około 50), lekko wysunięte poza obręb muru.
Z czasem zmodernizowano je i zamieniono na ceglane z pozostałościami kamiennymi
w dolnych partiach.
Z ośmiu bram prowadzących do miasta ocalała w całości tylko
jedna. Jest nią średniowieczna brama Floriańska. W źródłach była
wspomniana w roku 1307, ale powstała
wcześniej, na przełomie XIII i XIV wieku. Od tej bramy zaczynała się tzw. Droga
Królewska na Wawel. Jest to budowla murowana z kamienia z przejazdem zamkniętym
ostrołukiem. W XIV i XV wieku została nadbudowana o część ceglaną z
machikułami. W okresie baroku dodano hełm a nieco później rokokową płaskorzeźbę
ze stiuku z postacią św. Floriana.
Jako ciekawostkę warto podać, że bramę planowano rozebrać na
początku XX wieku, gdy uruchamiano tramwaj elektryczny. Wagony tramwaju nie
mieściły się w otworze bramy. Budynek jednak ocalał, ponieważ pogłębiono
przejazd a obok wjazdu zbudowano mniejszą bramkę dla pieszych.
Do dnia dzisiejszego z kilkudziesięciu baszt zachowały się
jedynie trzy.
Jedną z nich jest półokrągła baszta Stolarska, usytuowana po
zachodniej stronie bramy Floriańskiej.Wzniesiono ją z cegły w stylu gotyckim w
XIV lub XV wieku na kamiennej, kwadratowej podstawie. Baszta posiada trzy
kondygnacje i zwieńczona jest ozdobnym fryzem a nakrywa ją dach zbliżony do
stożka.
Po wschodniej stronie bramy Floriańskiej stoi baszta
Pasamoników, podobna w budowie do baszty Stolarskiej.
Odmienna w kształcie jest trzecia z zachowanych w całości
baszt, czyli baszta Cieśli. Jest to baszta kwadratowa z trzecią kondygnacją
sześcioboczną nakrytą dachem z dachówki. Baszta położona jest na tyłach
kościoła „ Pijarów” i należy obecnie do Muzeum Czartoryskich.
Najbardziej charakterystycznym elementem ocalałego systemu
obronnego miasta jest, wysunięty na północ od bramy Floriańskiej, późnogotycki
Barbakan, zwany Rondlem, pochodzący z
XV wieku. Został wzniesiony na planie wycinka koła, z cegły, z umieszczoną w
fosie dolną kondygnacją, częściowo kamienną. Na czterech poziomach rozstawiono
otwory strzelnicze a całość zwieńczyła „ korona „ z wieżyczkami, wsparta na
kroksztynach. Pierwotnie Barbakan był połączony z bramą Floriańską tzw. szyją
bramną tworząc przedbramie.
Warto wspomnieć, że ocalały także resztki najstarszej bramy
krakowskiej zwanej Rzeźniczą lub Bramą Na Gródku, pochodzącej z 1289 roku.
Brama ta przestała pełnić swoją funkcję w już w XV wieku i została zamurowana.
Obecnie jej pozostałości znajdują się w obrębie zabudowań klasztornych
dominikanek.
 |
| widok ogólny ocalałych fortyfikacji |
 |
| widok archiwalny - grafika około 1905- zdjęcie Fotopolska |
 |
| staloryt około 1880- zdjęcie Fotopolska |
 |
| Brama Floriańska |
 |
| widok na Bramę Floriańską |
 |
| wjazd Bramy Floriańskiej |
 |
| zwieńczenie |
 |
| galeria |
 |
| płaskorzeźba św. Floriana |
 |
| herb |
 |
| bramka dla pieszych |
 |
| widok na Basztę Stolarską |
 |
| Baszta Stolarska |
 |
| zwińczenie baszty |
 |
| mur i ganek |
 |
| widok na Basztę Pasamoników |
 |
| Baszta Pasamoników |
 |
| zwieńczenie baszty |
 |
| widok na Basztę Cieśli |
 |
| Baszta Cieśli |
 |
| zwieńczenie baszty |
 |
| Barbakan- widok ogólny |
 |
| Barbakan około 1840 roku- zdjęcie Fotopolska |
 |
| Barbakan panorama |
 |
| brama główna do Barbakanu |
 |
| fragment szyi bramnej |
 |
| brama boczna Barbakanu |
 |
| galeria z wieżyczkami |
 |
| widok na wnętrze |
 |
| wnętrze |
 |
| schody na chodnik obrońców |
 |
| kroksztyny |
 |
| korytarz ganku |
 |
| fragment wnętrza korytarza |
 |
| otwór strzelniczy |
 |
| herby |
 |
| fosa |
 |
| Brama Rzeźnicza |
 |
| dawny wjazd bramy |
 |
| mur |
 |
| pozostałości muru |
 |
| miejsce dawnej baszty |
 |
| oznacznik nieistniejącej baszty Karczmarzy |
 |
| Arsenał Królewski |
 |
| portal barokowy |
 |
| zwieńczenie portalu |
 |
| dawny arsenał miejski |
