gatoma - na tropie zabytków: stycznia 2016

piątek, 29 stycznia 2016

Palczowice - kościół św. Jakuba Młodszego

Na pograniczu Zatora we wsi Palczowice ( powiat oświęcimski, gmina Zator) stoi drewniany kościół pochodzący z 1894 roku. Wzniesiono go na miejscu wcześniejszej, również drewnianej, świątyni pochodzącej z 1498 roku.

Mimo, że stosunkowo współczesny, swoją architekturą kościół nawiązuje do tradycyjnych świątyń drewnianych. Jest to budowla orientowana składająca się z nawy, zamkniętego wielobocznie węższego prezbiterium z przylegającą od północy zakrystią. Nawę od zachodu poprzedza wieża o konstrukcji słupowo-ramowej, nakryta ośmioboczną izbicą z wieżyczkami. Pierwotnie dach świątyni wykonany był z dachówki, ale po remoncie w 1965 roku, zmieniono go na gontowy.

Ściany wewnętrzne kościoła pokrywa XIX - wieczna polichromia. Wyposażenie tworzą m.in. dwa późnorenesansowe ołtarze z XVII wieku, ambona oraz barokowy obraz Ukrzyżowanie.

Kościół otacza murowano-drewniane ogrodzenie.

Warto nadmienić, że Palczowice w XVI wieku, w okresie reformacji, były silnym ośrodkiem kalwinizmu. Istniejący wówczas kościół został zamieniony, przez właścicieli wsi Palczowskich, na zbór ariański.

widok ogólny

panorama

widok na elewację południową

elewacja południowa

widok na elewację północną

elewacja północna

widok na prezbiterium

widok na wieżę

ośmioboczna izbica

szalowanie ścian

wejście

wnętrze

ołtarz główny

polichromia stropu prezbiterium

łuk tęczowy

polichromia stropu nawy

ołtarz renesansowy

drugi ołtarz renesansowy

ambona

chór

obraz Ukrzyżowanie

niedziela, 24 stycznia 2016

Spytkowice - zamek Myszkowskich

Zamek w Spytkowicach ( powiat wadowicki, gmina Spytkowice) stoi nieco na uboczu wsi.

Pierwsza, zapewne drewniana, warownia powstała prawdopodobnie pod koniec XV wieku z inicjatywy założyciela wsi Piotra Myszkowskiego. Jednak już wcześniej musiała znajdować się tutaj jakaś obronna budowla, ponieważ w 1229 roku w Spytkowicach miał miejsce zjazd książąt piastowskich.

Po pożarze w 1530 roku doszło do przebudowy istniejącej warowni. Syn Piotra Myszkowskiego Wawrzyniec, kasztelan sądecki, wzniósł w miejsce spalonego budynku niewielki kamienny zamek w stylu gotycko- renesansowym, którego zasadnicza bryła zachowała się do dzisiaj.

Przed rokiem 1630 dokonano kolejnej przebudowy zamku, tym razem w stylu wczesnobarokowym. Jej inicjatorem był biskup krakowski Marcin Szyszkowski, który zlecił przebudowę znanemu architektowi królewskiemu Janowi Trevano.

W wyniku przebudów powstał zamek piętrowy o trzech skrzydłach, okalających wewnętrzny dziedziniec z krużgankami ( obecnie zaszklone). Od północy zamek posiadał skrzydło kurtynowe. Obecnie zastępuje go niski murek. Skrzydło południowe flankowały dwie kwadratowe wieże z alkierzami. Zachowana jest jedna z tych wież a drugą odtworzono podczas odbudowy. Odtworzono także basztę przy prawym skrzydle.

W 1644 roku ostatniej rozbudowy obiektu dokonał Łukasz Opaliński, nadając zamkowi wygląd okazałej rezydencji magnackiej. Po Opalińskich zamek przechodził na własność Lubomirskich a następnie Potockich.

Pod koniec XIX wieku zamek w wyniku pożaru uległ znacznej dewastacji. Dzieła zniszczenia dokończyła II wojna światowa.

Po przejęciu zdewastowanej rezydencji przez Państwo, następowała dalsza jej degradacja. Dopiero w 1956 roku dokonano niezbędnych prac zabezpieczających. Zasadnicza odbudowa zamku nastąpiła w latach 1990-2001. W trakcie tych prac przywrócono XVII- wieczny wygląd rezydencji, przystosowując ją jednocześnie do wymogów współczesnej funkcji.

Zamek stał się bowiem własnością Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Krakowie i przechowuje się w nim akta sądowe i administracyjne z XIX i pierwszej połowy XX wieku.

W zamku zachowało się wiele detali z różnych epok jego rozbudowy. Są nimi między innymi barokowe i gotyckie portale oraz okna z herbem Szyszkowskich. Na południowo-wschodniej wieży zachowano nieotynkowane ceglano-kamienne fragmenty zamku z XVI wieku. Zachował się także od południa kamienny most, rozpięty obecnie nad suchą fosą.

Zamek otoczony jest parkiem angielskim pochodzącym z przełomu XIX i XX wieku, z czasów Lubomirskich.

widok ogólny

fasada

jedna z wież

najstarszy fragment zamku

zdjęcie archiwalne

mostek nad suchą fosą

wejście główne

okno barokowe

portal z piaskowca

barokowy portal

wtorek, 19 stycznia 2016

Busko-Zdrój - kościół św. Leonarda

Zabytkowa świątynia drewniana w Busku Zdroju ( powiat buski, gmina Busko-Zdrój) wzniesiona została w 1699 roku, na miejscu wcześniejszego kościoła. Obiekt był remontowany w 1748 roku, z inicjatywy Reginy Zawadzkiej oraz po zniszczeniach ostatniej wojny i ostatnio w latach 2010-2011.

Jest to budowla z drzewa modrzewiowego, orientowana, o konstrukcji zrębowo-słupowej. Składa się z nawy i prezbiterium zamkniętego trójbocznie. Od północy do prezbiterium przylega zakrystia. Nawa poprzedzona jest kruchtą z wejściem. Nawę i prezbiterium nakrywa dwuspadowy dach gontowy z barokową, krytą blachą, sygnaturką. Okna nawy znajdują się tylko od strony południowej.

Wnętrze kościoła, kryte jest stropem, na którym zachowały się fragmenty dawnej polichromii. Warto zwrócić uwagę na portal wewnętrzny, wycięty w ośli grzbiet.

Kościół otoczony jest kamiennym murem, a wokół świątyni zachowały się zabytkowe nagrobki, między innymi założyciela uzdrowiska w Busku Zdroju, Feliksa Rzewuskiego.

Ciekawym elementem wyposażenia kościoła jest barokowy ołtarz główny z figurami o ruchomych rękach.

widok ogólny

zdjęcie archiwalne - Fotopolska

widok od prezbiterium

prezbiterium i elewacja boczna

elewacja bez okien

widok od strony cmentarza

nagrobek Feliksa Rzewuskiego

inskrypcja na nagrobku

cmentarz- nagrobki

kolumna na cmentarzu

czwartek, 14 stycznia 2016

Poręba Żegoty - ruiny pałacu Szembeków

Niedaleko Alwerni, w miejscowości Poręba Żegoty ( powiat chrzanowski, gmina Alwernia) znajdują się ruiny okazałego założenia pałacowo - parkowego.

Od wieku XVII istniał w Porębie niewielki dwór drewniany, wzniesiony prawdopodobnie przez rodzinę Korycińskich. Dwór ten zniszczyły wojska szwedzkie podczas Potopu. Został on jednak odbudowany i rozbudowany do formy pałacu przez Jakuba Morsztyna, ożenionego z jedną ze spadkobierczyń Korycińskich.

W 1758 roku dobra porębskie nabył Franciszek Szwarcenberg – Czerny, kasztelan oświęcimski. Po jego śmierci w 1764 roku, majątek odziedziczyła córka, będąca żoną Józefa Szembeka. Ich syn Aleksander Szembek zapoczątkował porębską linię rodu. Za jego czasów została przeprowadzona duża modernizacja i rozbudowa rezydencji w stylu rokokowo-klasycystycznym.

Powstał pałac parterowy, na planie wydłużonego prostokąta składający się z korpusu głównego oraz skrzydeł bocznych. Budynek był podpiwniczony oraz częściowo osadzony na wysokiej podmurówce i oszkarpowany. Do boków pałacu przylegały dwie oficyny. Front korpusu głównego zdobił portyk arkadowo-filarowy z kartuszami herbowymi. Całość skupiona była wokół czworobocznego dziedzińca.

Założenie pałacowe otaczał rozległy park ze szklarniami i oranżerią. Znajdowała się w nim także sztuczna grota z głową Neptuna nad wejściem ( grota nie istnieje).

W rękach tej linii Szembeków rezydencja pozostała do około 1890 roku, gdy Zygmunt Szembek sprzedał Porębę swojemu bratu stryjecznemu Józefowi Szembekowi.

Nowy nabywca zlecił około 1906 roku ponowną modernizację i rozbudowę całego kompleksu. Pracami kierował Tadeusz Stryjeński, znany architekt tworzący w stylu secesji, autor m.in. restauracji Willi Decjusza w Krakowie.

W wyniku tej modernizacji zmieniono komunikację wewnętrzna pałacu, przebudowano jedną z oficyn oraz dobudowano taras ogrodowy. Całość nakryto mansardowym dachem gontowym.

Zmodernizowano także i uporządkowano park. Na jego terenie wzniesiono w latach 1921-1922, według projektu Stryjeńskiego, mauzoleum rodzinne Szembeków ( obecnie w odbudowie). Budowla ozdobiona była rzeźbą Madonny z Dzieciątkiem nieznanego autorstwa.

Józef Szembek mieszkał w pałacu do swojej śmierci w 1929 roku. Ostatnim właścicielem majątku, do wybuchu drugiej wojny światowej, był jego syn Adam.

Pałac spłonął w pożarze w 1945 roku, podczas stacjonowania w nim wojsk radzieckich.

Zachowały się tylko niektóre zabudowania folwarczne, zasiedlane z czasem i dewastowane przez różne instytucje i lokatorów z przydziału. Ocalała także jedna z oficyn, którą zamieszkiwały do lat 60-tych XX wieku, siostra Adama Szembeka Zofia oraz Maria Szembek.

Od kilkunastu lat ruiny pałacu wraz z parkiem znowu znajdują się w rękach prywatnych.