gatoma - na tropie zabytków: lipca 2017

czwartek, 27 lipca 2017

Binczarowa - cerkiew św. Dymitra

Drewniana cerkiew greckokatolicka w Binczarowej ( powiat nowosądecki, gmina Grybów) została wzniesiona w 1760 roku w stylu zachodniołemkowskim. Remont świątyni w roku 1879 zmienił jednak jej pierwotny wygląd.

Obecnie jest to budowla trójdzielna, orientowana i składa się z nawy, prezbiterium oraz babińca. Do babińca została dostawiona wieża o konstrukcji słupowej z nadwieszona izbicą. Dach dwuspadowy, wykonany z blachy, nakrywa trzy główne części świątyni. Dach przyozdobiony jest dwiema wieżyczkami z baniastymi hełmami. Podobne zwieńczenie posiada wieża. Ściany cerkwi pokryte są gontem.

Wnętrze cerkwi zdobi polichromia pochodząca głównie z wieku XX. Na uwagę zasługuje piękny ikonostas z drugiej połowy XVIII wieku w stylu regencji. Niestety po II wojnie światowej, gdy cerkiew została zamieniona na kościół katolicki, ikonostas znacznie przerobiono a część wywieziono do muzeum ( m.in. carskie wrota).

Świątynię otacza mur kamienny nakryty gontowym daszkiem. Przy cerkwi zachował się zabytkowy grobowiec i nagrobek.

widok ogólny

panorama

elewacja północna

prezbiterium

wieża

izbica wieży

wejście

widok na elewację północną

wnętrze

nagrobki

napis na grobowcu

sobota, 22 lipca 2017

Kęty - kościół Niepokalanego Poczęcia NMP oraz klasztor franciszkanów

W XVII wieku w Kętach ( powiat oświęcimski, gmina Kety) i okolicy popularnym wyznaniem był kalwinizm. Dlatego też na przełomie XVII i XVIII wieku, z inicjatywy Andrzeja Żydowskiego, sekretarza Augusta II Mocnego, został wniesiony klasztor wraz z kościołem. Kościół konsekrowano w roku 1714.

Cały zespół posiada cechy baroku. Kościół ma prezbiterium zwrócone na południe. Od wschodu dobudowano do prezbiterium, w 1901 roku, kaplicę św. Dydaka łączącą się korytarzem z kaplicą Przemienienia Pańskiego. Wnętrze kościoła jest w stylu barokowym z elementami późniejszymi. Jednak najcenniejszym zabytkiem wyposażenia jest XV-wieczna Pieta wykonana z drewna i polichromowana.

Od zachodu kościołowi towarzyszy piętrowy budynek klasztorny na planie czworoboku z wewnętrznym wirydarzem i krużgankiem na piętrze.

Przed kościołem znajduje się plac ze stacjami drogi krzyżowej.

widok ogólny

widok na kościół

prezbiterium kościoła

fasada kościoła

kaplica św. Dydaka

zwieńczenie okna kaplicy

wejście do kościoła

wnętrze

ołtarz główny

droga krzyżowa

stacja drogi krzyżowej

budynek klasztoru

epitafium

poniedziałek, 17 lipca 2017

Polanka Hallera - dwór Hallerów

W północnej części wsi Polanka Hallera ( powiat krakowski, gmina Skawina ) znajduje się zespół dworski z budynkiem dworu, zabudowaniami gospodarczymi i rozległym parkiem.

Murowany dwór w stylu klasycystycznym został wzniesiony około 1800 roku przez Marcina Hallera. Na początku XX wieku powiększono go i odnowiono. Dwór był główną siedzibą znanego i zasłużonego dla Polski rodu Hallerów. Ród ten wywodzi się z Bawarii i osiadł w naszym kraju w wieku XV zajmując się m.in. handlem. Ostatnim właścicielem majątku przed wojną był generał Stanisław Haller, znany wojskowy, szef Sztabu Generalnego w latach 1923-1925, zamordowany w 1940 roku w Charkowie. Jego kuzynem był Józef Haller, twórca słynnej formacji wojskowej zwanej „ związkiem Hallerczyków”, lub „ hallerczykami”, zasłużonej w walce o niepodległość, urodzony w pobliskich Jurczycach.

Dwór w Polance Hallera składa się z dwóch części. Starszy korpus główny jest budowlą parterową na planie kwadratu, wzbogaconą w części środkowej o piętrowy ryzalit, wstawiony w mansardowy dach. Fasadę zdobi balkon wsparty na kolumnach ( po wojnie przebudowany).

Na początku XX wieku od strony północnej dobudowano niewielkie skrzydło z podcieniem z dwoma tympanonami wspartymi na filarach. W tympanony, ozdobione wicią roślinną, wpisano herb właścicieli. Główne wejście, co jest rzadko spotykane, znajduje się od strony folwarku.

Wokół dworu rozciąga się duży park z połowy XIX wieku z okazami zabytkowych drzew.

Obecnie dwór wraz z parkiem i zabudowaniami gospodarczymi należy do Uniwersytetu Jagiellońskiego i jest wystawiony na sprzedaż.

widok ogólny

elewacja ogrodowa

portyk

herb

brama wjazdowa

grobowiec Hallerów w Radziszowie

inskrypcja na krzyżu grobowca

inskrypcja

środa, 12 lipca 2017

Tarnów - kościół NMP " na Burku"

Naprzeciwko starego cmentarza w Tarnowie stoi niewielka drewniana świątynia. Nazywana jest „ na Burku” od nazwy pobliskiego targowiska.

Kościół wzniesiono przed rokiem 1458 na miejscu wcześniejszej świątyni. I był to kościół filialny dla katedry tarnowskiej. Świątynia uległa uszkodzeniu podczas pożaru na początku XVII wieku, ale została odbudowana w 1640 roku z zachowaniem stylu gotyckiego. W połowie XIX wieku, ze względu na osuwanie się brzegu pobliskiego potoku, przesunięto kościół i ustawiono go na kamiennym podmurowaniu. W 1910 roku bryła kościoła nieco się zmieniła za sprawą dobudowania od zachodu wieży.

Obecnie jest to budowla orientowana o konstrukcji zrębowej, o ścianach oszalowanych i nakryta dwuspadowym dachem gontowym. Posiada nawę i węższe, wielobocznie zakończone prezbiterium. Od północy do prezbiterium przylega zakrystia. Do południowej elewacji przylega kruchta a zachodnią zdobi wspomniana wyżej wieża z baniastym hełmem.

Wnętrze kościoła nakrywają stropy. We wnętrzu zachowały się dwa XV- wieczne portale ostrołukowe. Na szczególną uwagę zasługuje późnorenesansowy parapet chóru muzycznego, pochodzący z roku 1621 z malowanymi herbami. W prezbiterium zachowały się resztki polichromii z przełomu XVI i XVII wieku o motywach roślinnych. Pozostała polichromia pochodzi z XX wieku.

Kościół otoczony jest murem, który wyznacza obszar dawnego, przykościelnego cmentarza.

widok ogólny

zdjęcie archiwalne - zbiory NAC

panorama

prezbiterium

elewacja północna

wieża

izbica wieży

hełm wieży

kruchta

wnętrze

ołtarz główny

ołtarz boczny

tryptyk

polichromia na ścianie prezbiterium

polichromia w przedsionku

polichromia stropu prezbiterium

herby na balustradzie chóru

piątek, 7 lipca 2017

Kurozwęki - pałac Popielów

W XIV wieku wzniesiono w Kurozwękach ( powiat staszowski, gmina Staszów) niewielką warownię rycerską, z której do dzisiaj zachowała się fosa oraz część gotyckich murów. Zamek został zmodernizowany przez kolejnych właścicieli, rodzinę Lanckorońskich w XVI wieku.

Kolejna przebudowa, w XVII wieku, przekształciła zamek w założenie pałacowe. Powstały wówczas skrzydła reprezentacyjno-mieszkalne, które zatarły obronny charakter budowli. Całość otrzymała wystrój renesansowy. Wtedy to powstał wewnętrzny dziedziniec z krużgankami arkadowymi.

Następny etap przebudowy, przeprowadzony w latach 1768-1772 z inicjatywy kolejnych właścicieli Sołtyków, w wzbogacił bryłę o ryzalit z salą balową. Powstała w ten sposób charakterystyczna pięcioosiowa fasada zwieńczona półkoliście i ozdobiona rokokowym ornamentem oraz medalionami z herbami właścicieli. Zmieniono także wystrój apartamentów a kaplica i sala balowa otrzymały malarską dekorację iluzoryczną. Do sali balowej poprowadzono reprezentacyjną klatkę schodową.

Po bokach pałacu umieszczono z kolei dwa pawilony ogrodowe: herbaciarnię i oranżerię. W wyniku tych przekształceń powstała barokowo-klasycystyczna rezydencja.

W 1811 roku wokół rezydencji założono park krajobrazowy.

Ostatnia przebudowa pałacu miała miejsce w XIX i XX wieku, zwłaszcza, gdy jego właścicielami stała się rodzina Popielów. W zachodnim skrzydle pałacu wzniesiono wówczas taras widokowy (jeszcze za czasów Sołtyków), przeszklono krużganki a w piwnicach założono „gotyckie” sklepienia.

Rodzina Popielów była właścicielami majątku do roku 1944, gdy straciła go w wyniku wywłaszczenia. Po wojnie znalazły tutaj siedzibę różne instytucję m.in. ZUS i biura PGR. Jednak lata zaniedbań i brak remontów doprowadziły do znacznej dewastacji budowli.

Po transformacji ustrojowej udało się rodzinie Popielów odzyskać część majątku wraz ze zrujnowanym pałacem. Obecnie budynek jest już w dużej części wyremontowany, podobnie jak pawilony a majątek przekształcono w ośrodek hodowlano-rozrywkowy. Znajduje się tutaj m.in. jedyna w Polsce hodowla bizonów amerykańskich, mini zoo oraz centrum hotelowo-gastronomiczne i centrum rozrywkowe.