Kraków Ruszcza - dwór Popielów

W dawnej podkrakowskiej wsi Ruszcza ( obecnie w granicach Krakowa) znajduje się niewielki dwór w typie willi włoskiej. Jego fundatorem był Paweł Chościak Popiel.

Na początku XIX wieku dobra Ruszcza znalazły się w rękach rodziny Popielów, jako wiano Zofii z Badenich, żony Konstantego Popiela. Następnym właścicielem dóbr został syn tej pary, wspomniany wyżej Paweł.

Paweł Popiel był znanym krakowskim publicystą i politykiem konserwatywnym. Był także jednym ze współzałożycieli konserwatywnego krakowskiego dziennika „ Czas” i jego pierwszym redaktorem naczelnym. Obok działalności politycznej zajmował się także zagadnieniami kultury i sztuki. Dzięki jego staraniom, jako konserwatora miasta Krakowa, uratowano przed zniszczeniem tak znane obecnie zabytki krakowskie jak Brama Floriańska i Wieża Ratuszowa. Także dzięki jego inicjatywie zdołano odbudować, po pożarze w 1850 roku, kościół Dominikanów oraz odrestaurować Kościół Mariacki i ołtarz Wita Stwosza.

Paweł Popiel mieszkał zarówno w odziedziczonym po rodzicach dworze w Ruszczy jak i w Krakowie. Po ślubie z Emilią z Sołtyków z Kurozwęk postanowił przebudować istniejący dwór. W 1863 roku wzniesiono nowy dwór, w modnym stylu neorenesansowej willi włoskiej.

Jest to parterowy budynek, na planie prostokąta, z gankiem z żeliwnymi kolumnami od frontu podpierającymi drewniany daszek. Z prawej strony do dworu przylega dwupiętrowe skrzydło boczne. Korpus główny budynku nakrywa dach dwuspadowy a skrzydło boczne dach czterospadowy. Wokół dworu założono park w stylu angielskim, z którego zachowały się pojedyncze okazy starodrzewia.

W dworze w Ruszczy, za czasów Pawła Popiela, odbywały się spotkania elity towarzyskiej Krakowa.

Ostatnią właścicielka dworu, do roku 1945, była prawnuczka Pawła Popiela, Róża Kieniewicz.

Po wojnie dwór wraz z majątkiem został upaństwowiony. Przez lata mieściły się w nim różne instytucje m.in. sklep, spółdzielnia rolnicza i poczta. Kilka lat stał opuszczony, co znacznie przyczyniło się do jego dewastacji.

W 2006 roku dwór powrócił ponownie do Róży Kieniewicz a obecnie jest w rękach rodziny Popielów. Rozpoczęła się także jego modernizacja. Na razie wymieniono dach, kominy i rynny. Wstawiono także nowe okna i odnowiono ganek. Niestety na tym etapie remont się zakończył.

Obecnie dwór znowu wygląda na opuszczony, chociaż w planach nowego właściciela, Michała Popiela, w odnowionym dworze miała znaleźć miejsce kolekcja obrazów Józefa Czapskiego oraz pamiątek po artyście.

widok ogólny

zdjęcie archiwalne - widokówka

widok od wjazdu

widok na ryzalit

ganek

elewacja ogrodowa

elewacja boczna

detale elewacji

resztki parku

Kraków Bielany - klasztor kamedułów

Klasztor kamedułów na krakowskich Bielanach został założony na wzgórzu nazwanym Srebrną Górą.

Jego fundatorem był w 1604 roku marszałek wielki koronny Mikołaj Wolski.

Teren, który upodobali sobie na swój erem zakonnicy-pustelnicy był miejscem odosobnionym,

zgodnie z surową regułą zakonu. Jednak teren ten miał jedną wadę. Nie należał do Wolskiego, lecz do kasztelana wojnickiego Sebastiana Lubomirskiego, znanego ze skąpstwa. Aby skłonić opierającego się właściciela wzgórza do darowizny na rzecz zakonników Wolski, za namową żony Sebastiana, Anny wydał ucztę, na której gościł także kasztelan. W trakcie jej trwania udało się uzyskać od Lubomirskiego obietnicę darowizny wzgórza. W zamian Wolski, jak mówi legenda, ofiarował kasztelanowi, w dowód wdzięczności, wszystkie srebrne naczynia z uczty. A wartość ich była niemała. Dlatego też na pamiątkę tego wydarzenia wzgórze nazwano Srebrną Górą.

Według planów zakonników erem miał składać się z kościoła i domków pustelniczych. W każdym domku miał zamieszkać jeden pustelnik. Zakonnicy wprowadzili się do eremu w 1610 roku, chociaż trwały w nim jeszcze prace budowlane.

Przy wznoszeniu przyklasztornego kościoła Wniebowzięcia NMP pracowało wielu wybitnych artystów. Jego projektantem był włoski architekt Andrea Spezza, stiuki są autorstwa Giovanni Battisty Falconiego. Działał tutaj także wybitny malarz baroku Tomasz Dolabella oraz Francisco Placidi.

Dwuwieżowa elewacja świątyni poprzedzona jest niewielkim dziedzińcem. Wykonana została, podobnie jak cała bryła kościoła, z białego kamienia. Wnętrze składa się z szerokiej nawy oraz bogato zdobionych rzędów kaplic bocznych. Część z nich pełni funkcję mauzoleów rodowych ( m.in. Lubomirskich).

Przy wznoszeniu świątyni pojawiły się jednak duże problemy. W 1617 roku uległa ona częściowo zawaleniu. Udało się ją jednak odbudować a poświęcenie nastąpiło w 1642 roku, już po śmierci Wolskiego.

Mikołaj Wolski koniec życia spędził w kamedulskim klasztorze. Został pochowany, zgodnie ze swoim życzeniem, w zakonnym habicie, pod posadzka kościoła tak, aby wchodzący do świątyni mogli po nim „deptać”.

Wyposażenie kościoła pochodzi z XVII i XVIII wieku.

W 1814 roku w chórze kościoła wybuchł pożar, który strawił cześć świątyni i ołtarz główny. Ołtarz został o zastąpiony przez nowy, z obrazem krakowskiego artysty Michała Stachowicza.

Pod prezbiterium kościoła znajduje się krypta, gdzie chowani są, w zamurowanych niszach, zmarli zakonnicy. Gdy minie 100 lat szczątki chowane są w zbiorowej mogile, tak, aby zostawić miejsce dla kolejnych zakonników.

Pierwotnie w eremie wzniesiono 20 domków pustelniczych, gdzie zakonnicy pędzili żywot w odosobnieniu, spotykając się tylko na mszy i kilka razy do roku przy wspólnych posiłkach. Teraz domków jest o kilka mniej. Cały erem, położony w Lasku Wolskim, ogrodzony jest kamiennym murem, tak, aby miejsce sprzyjało modlitwie i kontemplacji.

Surowa reguła zakonna, zabraniająca kontaktów ze światem zewnętrznym, dopuszcza odwiedziny klasztoru także według ścisłych reguł. Mężczyźni mogą wejść na teren przyklasztorny i do świątyni codziennie, w określonych godzinach natomiast kobiety mają wstęp na dziedziniec wewnętrzny i do kościoła, zgodnie z testamentem Wolskiego, tylko dwanaście razy w roku w tzw. dni otwartej furty.

Na świecie istnieje obecnie dziewięć klasztorów kamedułów, w tym dwa w Polsce. Połowa zakonników to Polacy.

Przy drodze prowadzącej do eremu ustawiono, prawdopodobnie w latach 80-tych XVII wieku, marmurową kolumnę pasyjną z wyrytymi scenami pasyjnymi ( obecnie mało widoczne). Kolumna pierwotnie wyznaczała granicę dostępu kobiet do eremu.

W 2008 roku wokół klasztoru została założona winnica, częściowo na gruntach dzierżawionych od kamedułów. Winnica nosi nazwę Srebrna Góra i jest jedną z największych winnic w Polsce. Jest to inwestycja prywatna, ale do leżakowania wina wykorzystuje się niektóre pomieszczenia klasztoru.

widok ogólny - zdjęcie P.Krzan

założenie klasztorne - zdjęcie Fotopolska

ogród i domki - zdjęcie zbiory NAC

droga prowadząca do furty klasztornej

brama

widok na klasztor z bramy

widok na furtę i wieże kościoła

kościół klasztorny - zdjęcie archiwalne

dziedziniec zewnętrzny

budynek z furtą

drzwi furty

elewacja kościoła widoczna z dziedzińca wewnętrznego

fasada

  wieże                                                                                                                                                              

wejście do kościoła

posąg na elewacji kościoła

wnętrze - zdjęcie Fotopolska

kaplica - zdjęcie Fotopolska

dziedziniec wewnętrzny i budynek bramny

taras widokowy

budynek przyklasztorny

budynki gospodarcze

widok od dziedzińca zewnętrznego

obraz w bramie 

herb z klasztoru - XVII wiek  - zbiory MNK

kolumna pasyjna

postument kolumny

winnice

Stryszów - dwór

 Pierwszy dwór w Stryszowie ( powiat wadowicki, gmina Stryszów) powstał pod koniec XVI wieku za czasów Suskich i miał, jak można odczytać z zachowanych planów, formę wieży obronnej o charakterze mieszkalnym. Podobnie wyglądały wówczas inne dwory w okolicy.

Rozbudowa dworu została dokonana za czasów rodziny Wilkońskich, którzy kupili wieś w 1678 roku. Kazimierz Wilkoński postanowił, po pożarze wsi w 1739 roku, który strawił także znaczną cześć istniejącego dworu, rozbudować swoją siedzibę. Data zakończenia tych prac ( 1741) widnieje na jednej z belek tragarzowych sali na parterze dworu. W wyniku rozbudowy powstała okazała szlachecka wiejska rezydencja barokowa, która przetrwała do dzisiaj.

Z części renesansowej dworu pozostały piwnice i ściany parteru z masywnymi przyporami. Na nich wzniesiono drewniano- murowane piętro, które z trzech stron obiegały drewniane ganki.

Wszystkie zewnętrzne i wewnętrzne ściany oraz stropy pomieszczeń zostały pokryte barokową polichromią, częściowo zachowaną w dawnej kaplicy i w salonie. Dwór nakrywał dach, czterospadowy, pokryty gontem.

Od 1807 roku majątek z dworem stanowi własność Gorczyńskich. W połowie XIX wieku Julian Gorczyński dokonuje kolejnej modernizacji dworu. Od strony wschodniej została dobudowana dwukondygnacyjna oficyna mieszkalna, zmieniono także wnętrza dworu oraz założono park angielski. Z czasów tej przebudowy pochodzą dwa zachowane kominki klasycystyczne. Elewację dworu pokryto neogotycką dekoracją sgraffitową.

Dwór, jako wiano córki Juliana Gorczyńskiego, przeszedł na własność rodziny Łubieńskich. W 1922 roku miała miejsce parcelacja majątku. Na resztówce wraz z dworem osiadła jedna z córek Łubieńskich, która wyszła za mąż za Kazimierza Skrochowskiego. Ostatnią przedwojenną właścicielką dworu była najmłodsza córka Łubieńskich Anna Łubieńska.

W czasie wojny w budynku, zajętym przez Niemców, umieszczono szkołę rolniczą a w parku założono plantację rabarbaru.

Po wojnie i upaństwowieniu w dworze urzędował PGR, który zdewastował dwór. W 1957 roku podjęto decyzję o przekazaniu budynku dworu w zarząd Zamkowi Królewskiemu na Wawelu. Po remoncie, od roku 1969, dwór stał się oddziałem Zamku Królewskiego na Wawelu i pełni funkcje muzealne. W czasie tej renowacji zlikwidowano, dobudowaną przez Gorczyńskich, oficynę.

Z pierwotnego umeblowania dworu zachowała się jedynie jedna szafa wnękowa. Pozostałe wyposażenie dworu pochodzi ze zbiorów wawelskich.

Po drugiej stronie drogi zachowały się niektóre zabudowania folwarku. Jeszcze około 2000 roku stała tam także późnoklasycystyczna rządcówka z dwukondygnacyjnym gankiem, wzniesiona za czasów Juliana Gorczyńskiego. Niestety budynek już nie istnieje.

widok ogólny dworu

zdjęcie archiwalne - źródło " Dziedzictwo. Ziemianie polscy" wydawnictwo Znak

widok dworu z oficyną. Zdjęcie z Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.t.1

elewacja główna

wejście do dworu

elewacja ogrodowa

elewacja boczna

widok od ogrodu

szkarpy

wejście boczne

drewniany ganek

ganek

polichromia-okna pozorne

salon

jadalnia

sypialnia

oryginalna szafa w sypialni

belka z datą renowacji dworu

fragment polichromii w salonie

fragment ogrodu

nieistniejąca rządcówka

budynek folwarku