Stara Zagość - kościół św. Jana Chrzciciela

Do niewielkiej wsi Zagość ( obecnie Stara Zagość – powiat pińczowski, gmina Pińczów), książę Henryk Sandomierski sprowadził w 1154 roku zakon joannitów i ufundował im pierwszą na ziemiach polskich komandorię.

Joannici byli jednym z głównych, obok templariuszy i krzyżowców, zakonem rycerskim średniowiecznej Europy.

Dzięki staraniom księcia Henryka powstał klasztor i szpital a nieco później kamienna świątynia w stylu romańskim.

Świątynia, wzniesiona z ciosów wapiennych, posiadała nawę oraz prezbiterium zamknięte ścianą prostą. Uważa się także, że kościół miał od zachodu wieżę ( zachował się ryt z wizerunkiem kościoła z wieżą). Światło do wnętrza przepuszczały niewielkie rozglifione, półkoliste okienka.

Ściany zewnętrzne zdobiły dekoracyjne wałki z motywem sznurkowym i półkolumienki, profilowane cokoły oraz fryz arkadkowy, wzbogacony płaskorzeźbami zoomorficznymi syren i trytonów. Dekoracje te zdradzały wpływy lombardzkie ( północne Włochy) , podobnie jak podział ściany za pomocą gzymsu na dwa poziomy.

Do dnia dzisiejszego zachowały się, częściowo, masywne mury romańskiej budowli, fragmenty fryzu arkadkowego, dwie płaskorzeźby z trytonem i syreną w przedsionku zakrystii, kilka półkolumienek i wałków, ślad po portalu południowym oraz dwa rozglifione okienka.

W XIV wieku komandoria przeszła w ręce biskupstwa włocławskiego jako odszkodowanie.

Na zlecenie króla Kazimierza Wielkiego kościół został rozbudowany w stylu gotyckim. Powstało wówczas większe i zamknięte wielobocznie prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, z orłem piastowskim w zworniku. Wydłużono także nawę a skromne romańskie okna zastąpiono większymi oknami ostrołukowymi. Całość opięto szkarpami.

W  XV wieku bryła kościoła wzbogacona została o zakrystię od północy.

Znaczna przebudowa świątyni miała miejsce na przełomie XIX i  XX wieku. Dobudowano wówczas kaplicę, kruchtę oraz wydłużono nawę. Podczas tej przebudowy zniszczono wiele detali romańskich.

Z gotyckich elementów warto wspomnieć kamienne tabernakulum ścienne z XIV wieku oraz ostrołukowy portal do zakrystii.

widok ogólny

panorama

widok na prezbiterium

gotyckie prezbiterium

przypory

okna 

maswerk

widok na romańskie okienko

częśc gotycka nawy

elewacja południowa

elewacja północna

widok na fasadę

fasada

szczyt fasady

tabliczka epitafijna

romański fryz arkadkowy

detal

fragment plecionki sznurkowej w cokole

romańska półkolumienka z ozdobną głowicą

wnęka otoczona wałkiem z plecionką sznurkową

półkolumienka

pozostałość po romańskim portalu

reliefy syreny i trytona

syrena i tryton

fragment romański przy zakrystii

wnętrze

wnętrze gotyckiego prezbiterium

sklepienie krzyżowo-żebrowe

gotycki łuk tęczowy

wnęka w prezbiterium

pozostałości polichromii

romański mur z okienkiem

portal do zakrystii

tabernakulum ścienne

barokowa malowana tablica fundacyjna

ryt

ryt smoka

gmerk

ślady po świdrach ogniowych

barokowa chrzcielnica

kaplica

kruchta

kapliczka w ogrodzeniu

figura z aniołem

dzwonnica z początku XX wieku