niedziela, 22 maja 2022

Kraków - dzieła Teodora Talowskiego

 W Krakowie w drugiej połowie  XIX wieku rozpoczął się niezwykły ruch urbanistyczny mający na celu modernizację i rozbudowę miasta. Aktywność magistratu umożliwiła także szersze działania działającym tutaj artystom i architektom.

Jednym z nich był Teodor Talowski, niezwykle uzdolniony architekt, absolwent uczelni w Wiedniu i Lwowie, profesor tutejszej Wyższej Szkoły Techniczno-Przemysłowej.

Twórczość Talowskiego zaliczana jest  zasadniczo do nurtu eklektyzmu. Jednak oryginalność zaprojektowanych przez artystę budynków wymyka się jednoznacznym określeniom. Obok charakterystycznego dla eklektyzmu historyzmu zawiera w sobie także elementy secesji.

Najważniejszym przykładem niezwykłej twórczości architekta jest zachowany do dzisiaj w mieście zespół kamienic, skupionych głównie przy ulicy Retoryka i ulicy Smoleńsk.

Szczególna uwagę zwraca pięć kamienic przy ul. Retoryka.

Na rogu ul. Retoryka i ul. Piłsudskiego powstała jedna z najbardziej efektownych kamienic architekta. Jest to kamienica „ Pod Śpiewającą Żabą”, ze znajdującym się w lukarnie wizerunkiem żaby z mandoliną. Nazwa kamienicy nawiązuje zapewne do płynącej niegdyś wzdłuż dzisiejszej ulicy odnogi rzeki Rudawy i kumkających w szuwarach na brzegu żab.

Kamienica ta reprezentuje w pełni niezwykły, fantazyjny styl Talowskiego z pierwszej fazy twórczości. Została wzniesiona z cegły i kamienia. Materiały te zostały wykonane ręcznie,  na specjalne zamówienie a cegła została  specjalnie „ postarzona” a pierwotnie była w różnych kolorach.   

Budynek ma nieregularny plan a fasada jest asymetryczna i ozdobiona licznymi detalami architektonicznymi oraz fantazyjnym szczytem. Posiada okna o różnym kształcie, wykusz na froncie, lukarny, wydatne gzymsy oraz zróżnicowaną fakturę elewacji (cegła, kamień, tynk). Zdobią ją karusze herbowe, maszkarony, stalowe kotwy. Zwracają uwagę także liczne rowki w ścianie fasady, przeznaczone dla pnączy bluszczu, który dodatkowo ozdabiał kamienicę.

Do elementów wyróżniających kamienicę należy zapis nutowy popularnej wówczas melodii znajdujący się na belkowaniu trzeciej kondygnacji.

Niestety kamienica nie zachowała się w pierwotnej formie. W czasach późniejszych dodano między innymi balkon i przerobiono portal wejściowy, ściany z cegieł mają obecnie jednolity kolor.

Na tej samej ulicy znajduje się kamienica, której właścicielem był sam artysta. Jest to budynek pod numerem 7 o nazwie „Festina Lente”.

Kamienica zwraca uwagę swoją malowniczością. W dekoracji fasady zastosowano między innymi kolorową glazurę z motywem roślinnym. Pod gzymsem pierwszego piętra widnieje inskrypcja łacińska, od której kamienica przejęła nazwę oraz druga sentencja. Obok sentencji widnieje bogaty kartusz z nazwiskiem Talowskiego.

Także ta kamienica nie dotrwała do naszych czasów w pierwotnej formie. Jej bryła z czasem„ wzbogaciła się” o dodatkowe piętro a w czasie tej przebudowy zniszczono portal wejściowy.

Obok opisywanej kamienicy stoi kolejny budynek, należący pierwotnie do architekta. Jest to kamienica „ Pod Osłem” wzniesiona z przeznaczeniem na dom artysty.

Nieregularna bryłę urozmaica loggia na piętrze, w narożniku wykusz podparty filarem a pod wykuszem zwraca uwagę duża rzeźba przedstawiająca głowę osła, od której budynek otrzymał nazwę. We wnętrzu kamienicy artysta zaprojektował ogród, gdzie hodował ptaki, których był wielkim miłośnikiem.

Kolejne kamienice projektowane przez Talowskiego znajdują się na ulicy Smoleńsk. Szczególna uwagę zwraca kamienica „ Pod Jaszczurem”  z umieszczonym na szczycie fasady metalowym potworem ze skrzydłami ( ten  element został dodany kilka lat po powstaniu budynku).  

Na rogu ulicy Karmelickiej i ulicy Batorego znajduje się kamienica „ Pod Pająkiem”. Ten budynek także powstał jako dom własny architekta. Kamienica ma jakby dwie elewacje: od ulicy Batorego nawiązuje do średniowiecznej architektury obronnej i zwieńczona jest wieżyczką- basztą oraz attyką natomiast od ulicy Karmelickiej fasada o spokojniejszym charakterze ma szczyt w typie niderlandzkim ozdobiony ażurowym otworem z  rzeźbą pająka w sieci. Także na tej kamienicy umieszczony jest łaciński napis. Treść napisu nawiązuje do sentencji z bramy prowadzącej na dziedziniec zamku wawelskiego. Zwraca uwagę także różnorodna kolorystyka i faktura cegły a także wmontowane później kule armatnie.

Obok kamienic Talowski zaprojektował także kilka budynków użyteczności publicznej.

Do takich należy rozbudowa wschodniej części gmachu Towarzystwa Gimnastycznego „ Sokół” przy ulicy Piłsudskiego, gdzie zwracają uwagę alegoryczne polichromie oraz balkon z kolumną.

Ciekawą realizacją jest zaprojektowanie architektonicznej części wiaduktu kolejowego nad ulica Lubicz z kutymi balustradami i kamiennymi  kolumnami.

kamienica pod " Śpiewającą Żabą"

portret architekta
widok na kamienicę " Pod Śpiewającą Żabą"

ozdobne woluty

rzeźba żaby

wykusz

maszkaron

zwieńczenie fasady

kartusz

fragment ściany elewacji


kamienica " Festina Lente"

łacińska sentencja i kartusz

fragment napisu

ceramiczny detal

balkon - dobudowany później

kartusz z nazwiskiem i data

kamienica " Pod Osłem"

loggia

kartusz z herbem

napis łaciński

kartusz z nazwiskiem

wykusz

rzeźba głowy osła

data budowy

metalowy detal

kamienica ulica Retoryka 3

zwieńczenie kamienicy

kamienica Retoryka 15

portal wejściowy

ceramiczny detal

kamienica " Pod Jaszczurem"

metalowa rzeźba potwora

kamienica " Pod Pająkiem"

elewacja od ulicy Batorego

wieża i " gotycka" attyka

wieża

fragment attyki

" niderlandzki" szczyt fasady

pająk i zegar

wykusz

detal portalu

rzeźba

fragment elewacji

budynek " Sokoła" - część wschodnia

elewacja wschodnia

polichromie

fragment polichromii

detal

kolumna

wiadukt przy ulicy Lubicz

balustrada z herbem 

kolumny

kolumna

latarnie

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Uwaga: tylko uczestnik tego bloga może przesyłać komentarze.