U stóp góry Żar w Kalwarii
Zebrzydowskiej ( powiat wadowicki, gmina Kalwaria Zebrzydowska), na południe od
centrum miasta, położony jest barokowy zespół klasztorny zakonu bernardynów a
zarazem najstarszy i najbardziej znany zespół pielgrzymkowy w Polsce.
Kościół klasztorny p.w. Matki
Boskiej Anielskiej, podniesiony do rangi bazyliki, powstał w dwóch fazach.
Autorem projektu świątyni był włoski architekt Jan Maria Bernardoni a prace
nadzorował flamandzki architekt i złotnik Paul Baudarth. Pierwsza faza budowy
przypadła na lata 1603-1609 i była fundacją wojewody krakowskiego Mikołaja
Zebrzydowskiego, pomysłodawcy całego założenia. Z tego okresu pochodzi obecne
prezbiterium świątyni zamknięte ścianą prostą, wzniesione w stylu
manierystycznym i nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami.
W latach 1658-1667 dobudowano do
prezbiterium, od południa, barokową kaplicę na planie owalnym p.w. Matki Bożej
Kalwaryjskiej z fundacji Michała Zebrzydowskiego ( stąd nazywaną kaplicą
Zebrzydowskich) oraz nieco później kwadratową kaplicę św. Antoniego, fundacji
okolicznej szlachty. Obie kaplice nakryto kopułami.
Druga faza rozbudowy kościoła
przypada na wiek XVIII i działalność rodu Czartoryskich. Budowlę powiększono o
szerszą i wyższą barokową nawę z fasadą,do której dostawiono w 1720 roku dwie
wieże nakryte hełmami baniastymi. W połowie XVIII wieku dobudowano do nawy
kaplicę Niepokalanego Poczęcia NMP także nakrytą kopułą.
Fasada frontowa kościoła
poprzedzona jest schodami a wejście ozdabia barokowy portal z herbem
Czartoryskich.
Wyposażenie kościoła tworzy
jednolity zespół manierystyczno-barokowy kształtowany w XVII i XVIII wieku.
Prezbiterium od znajdującego się
za nim chóru zakonnego oddziela dwustronny barokowy ołtarz główny z 1732 roku
ze srebrną figurą Matki Boskiej Anielskiej z 1590 wieku, zakupioną w Loreto.
Stalle prezbiterium pochodzą z XIX wieku natomiast bogato rzeźbione stalle
chóru zakonnego wraz z galeryjką i pulpitem, to dzieło manierystyczne wykonane
przez zakonników po roku 1632. Na tych stallach umieszczono sceny z życia Matki
Boskiej. Na jednej ze ścian chóru umieszczono nagrobek Mariana Raciborowskiego
z 1664 roku z przeniesioną z innego nagrobka manierystyczną płytą z wizerunkiem
rycerza.
Wnętrze nawy kościoła pokryte
jest polichromią figuralną i ornamentalną z XIX wieku, głównie autorstwa
Włodzimierza Tetmajera a zdobi ją kilka barokowych ołtarzy, ambona oraz organy
z 1706 roku na chórze muzycznym.
W kaplicy Zebrzydowskich,
przykrytej kopułą z dekoracja stiukową, znajduje się słynący łaskami obraz Matki
Boskiej Kalwaryjskiej z XVII wieku, który jest swobodną kopią obrazu Matki
Boskiej Myślenickiej.
Przed kościołem roztacza się
prostokątny plac zwany Placem Rajskim ukształtowany w latach 1927-1932.
Oddzielony od fasady świątyni monumentalnymi schodami ujęty jest po bokach
parterowymi podcieniami filarowymi z konfesjonałami a od frontu zamknięty
balustradą z posągami Matki Boskiej, Chrystusa i świętych. Na placu wznoszą się
dwie kolumny z posągami św. Antoniego z Padwy ( XIX wiek) i św. Franciszka z
Asyżu ( 1902 rok). Za balustradą z posągami rozciąga się obszerny plac.
Od zachodu i południa kościół
otaczają pozostałości dawnych murów obronnych, które po przebudowie w XVIII
wieku utworzyły wewnętrzny dziedziniec arkadowy z krużgankami i kaplicami na
narożach ( dawne baszty). Na ścianach krużganków widnieją liczne epitafia i
tablice pamiątkowe. Na dziedziniec prowadzi dwukondygnacyjna brama przejazdowa
z dekoracją rokokową i datą 1774.
Do prezbiterium kościoła od
strony północnej przylegają zabudowania klasztorne wzniesione, również według
projektu Bernardoniego, w dwóch fazach, w latach 1603-1609 i 1654-1666.
Zabudowania klasztoru składają się z trzypiętrowych skrzydeł z pięcioma
ryzalitami- bastionami skupionymi wokół dwóch wirydarzy. W wirydarzu starszym
umieszczono studnię oraz na ścianie kości mamuta zwane żebrami Adama i Ewy„. W
krużgankach ozdobionych skromną dekoracją barokową malarską i stiukową znajdują
się liczne portrety fundatorów i dobrodziejów klasztoru i kościoła.
Warto zwrócić uwagę na stojącą w
pobliżu muru okalającego tereny Wyższego Seminarium Duchownego, przy drodze do
Sanktuarium, kapliczkę filarową z figurą św. Jana Nepomucena. Kapliczka
pochodzi z roku 1747 i stała na terenie ogrodu pałacowego, okalającego
nieistniejący już późnobarokowy pałac Czartoryskich ( stąd herb rodziny na
postumencie figury), przy dawnej studni. W 1903 roku przeniesiono ją na obecne
miejsce.
 |
| widok ogólny |
 |
| klasztor i kościół jesienią |
 |
| panorama - około roku 1932- zdjęcie Fotopolska |
 |
| panorama |
 |
| widok na bazylikę |
 |
| zdjęcie archiwalne - zbiory NAC |
 |
| widok z placu na kościół i ogrodzenie z posągami |
 |
| widok na fasadę kościoła |
 |
| fasada kościoła |
 |
| pomnik Jana Pawła II |
 |
| kopuły i dachy kościoła |
 |
| widok na wieżę |
 |
| zegar na wieży |
 |
| kaplica Zebrzydowskich |
 |
| jedna z kaplic |
 |
| portal główny kościoła |
 |
| herb Czartoryskich |
 |
| wnętrze bazyliki |
 |
| ołtarz główny |
 |
| srebrny posąg Matki Boskiej |
 |
| sklepienie nawy |
 |
| polichromia prezbiterium |
 |
| ambona |
 |
| chór zakonny |
 |
| stalle chóru zakonnego |
 |
| zaplecek stalli |
 |
| detal stalli |
 |
| pulpit w chórze zakonnym |
 |
| krucyfiks na tylnej ścianie ołtarza głównego |
 |
| wnętrze kaplicy Zebrzydowskich |
 |
| obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej |
 |
| kopuła kaplicy Zebrzydowskich |
 |
| fragment kopuły |
 |
| dekoracja kaplicy |
 |
| ołtarz kaplicy św. Antoniego |
 |
| chór bazyliki |
 |
| nagrobek z postacią rycerza |
 |
| fragment zabudowań klasztoru |
 |
| krużganki wewnętrzne klasztoru |
 |
| portret Mikołaja Zebrzydowskiego |
 |
| dziedziniec ze studnią |
 |
| kości mamuta |
 |
| krużganki zewnętrzne |
 |
| wnętrze krużganków |
 |
| tablica pamiątkowa pustelników |
 |
| brama na dziedziniec gospodarczy |
 |
| portal bramy |
 |
| dziedziniec gospodarczy |
 |
| brama na Plac Rajski |
 |
| ogrodzenie z posągami |
 |
| figura na Placu Rajskim |
 |
| plac przed bazyliką |
 |
| figura św. Jana Nepomucena |
