gatoma - na tropie zabytków: Babice

sobota, 5 grudnia 2015

Babice - zamek Lipowiec

Zamek wzniesiony we wsi Babice ( powiat chrzanowski, gmina Babice) na wzgórzu Lipowiec, został zbudowany na miejscu wcześniejszej warowni drewnianej ( XII-XIII wiek), chroniącej ważny szlak handlowy prowadzący z Krakowa na Śląsk. W połowie XIII wieku niewielka warownia przechodzi, dzięki staraniom biskupa Jana Prandoty, na własność biskupów krakowskich.

Pod koniec XIII wieku, gdy zamkiem władał biskup Muskata, powstaje kamienna okrągła wieża (stołp), studnia oraz drewniane zabudowania gospodarcze. Muskata chronił się w zamku kilkakrotnie przed wojskami Władysława Łokietka, którego był zagorzałym przeciwnikiem.

Znaczna rozbudowa warowni miała miejsce w wiekach XIV i XV, gdy stała się ona rezydencją biskupów krakowskich. Powstał wówczas zamek gotycki typu wyżynnego. Połączono, osobną wówczas, wieżę z nowym, kamiennym pięciobocznym, nieregularnym korpusem, zwanym dzisiaj zamkiem górnym. Znajdowały się w nim pomieszczenia mieszkalne i reprezentacyjne. W środku korpusu mieścił się dziedziniec wewnętrzny. Wieża została znacznie podwyższona i przystosowana dla broni artyleryjskiej. Obronność zwiększała, obiegająca zamek, fosa z drewnianym mostem. W zamku znajdowała się także kaplica. Poniżej, od strony połdniowo - wschodniej, założono zaplecze gospodarcze, czyli podzamcze.

Zamek zaczął pełnić rolę warowni nadgranicznej oraz punktu obronnego, strzegącego szlaku handlowego. Ponadto biskupi zaczęli wykorzystywać go także jako więzienie dla duchownych.

W XV wieku rozbudowano system murów obronnych, obejmując nimi także podzamcze.

Wiek XVI to okres znacznej rozbudowy funkcji więziennej zamku, w związku z rozwojem ruchu reformacyjnego na ziemiach polskich. Ze względu na wzrost liczby więźniów duchownych
„ zarażonych” wpływami heretyckimi, dobudowano więcej cel więziennych. Za wyjątkiem zmian we wnętrzach, zasadnicza bryła budowli nie zmieniła się.

W połowie XVI wieku, rezydencja biskupów krakowskich została przeniesiona do Siewierza.

Po tym fakcie nastąpił powolny zmierzch budowli. Znacznych zniszczeń dokonał pożar, który wybuchł w 1629 roku. Spłonęło wówczas drewniane podzamcze oraz część zamku górnego. Następną katastrofę przyniósł najazd szwedzki i zajęcie twierdzy przez wojska szwedzkie w latach 1655-1657. Wycofujące się wojska podpaliły zamek.

Mimo tych zniszczeń budowla nadal pełniła, po pewnych remontach, rolę więzienia. Jednak było to już wiezienie o łagodniejszym rygorze, czyli dom poprawczy dla księży. Z tego okresu pochodzi szeroka klatka schodowa oraz, prawdopodobnie, tynki na murach.

W 1789 roku zamek przejęły władze austriackie i zamknęły wiezienie.

Wkrótce warownia znalazła się w rękach prywatnych i była częściowo, mimo pożaru w roku 1800, zamieszkała aż do połowy XIX wieku. Po jej opuszczeniu przez ostatnich mieszkańców popadł w ruinę.

Dopiero po II wojnie światowej podjęto prace restauracyjne, przystosowując obiekt, jako trwałą ruinę, dla ruchu turystycznego.

Ostatnia renowacja obiektu miała miejsce kilkanaście lat temu, co znacznie poprawiło wygląd zamku. Stał się on jedną z dużych atrakcji turystycznych regionu oraz uzupełnieniem, leżącego u stóp warowni, skansenu w Wygiezłowie.

Najsłynniejszym więźniem Lipowca był jeden z czołowych ideologów Reformacji, włoski teolog Franciszek Stankar. Stankar został osadzony w tutejszym wiezieniu w 1550 roku, ale wkrótce udało mu się zbiec, dzięki pomocy przyjaciół.

Wokół ucieczki teologa urosła legenda, która mówi, że w tej ucieczce pomogła, zakochana w nim, córka dozorcy więzienia. Po ucieczce uczonego dziewczyna, podobno, popełniła samobójstwo, skacząc z wieży w stroju ślubnym. Odtąd pojawia się na zamku jako Biała Dama.

Z funkcją więzienną warowni wiąże się jeszcze jedna legenda o czarnej karecie, która zajeżdża nocą do zamku. Następnie wysiada z niej dostojnik kościelny i wchodzi do zamku. Zaraz potem skutego duchownego wywlekają oprawcy w niewiadomym kierunku.