gatoma - na tropie zabytków: Tarnów - kościół katedralny Narodzenia NMP

wtorek, 15 października 2019

Tarnów - kościół katedralny Narodzenia NMP

Początki kościoła katedralnego w Tarnowie wiążą się z lokacją miasta w pierwszej połowie XIV wieku. Świątynia powstała z fundacji kasztelana krakowskiego Spycymira Leliwity i składała się, prawdopodobnie, z nawy i krótkiego prezbiterium zamkniętego ścianą prostą. Bryła wzbogacona została o zakrystię i kilka krucht.

W 1400 roku podniesiono kościół do godności kolegiaty a następnie rozbudowano. Po pożarach w XV wieku dobudowano od zachodu wieżę a wnętrza nakryto sklepieniami sieciowymi i gwiaździstymi. W XVI wieku powstało kilka kaplic z późnogotyckimi sklepieniami żebrowymi ze zwornikami.

W 1786 roku kościół stał się katedrą. Nowa funkcja spowodowała kolejne rozbudowy i przebudowy świątyni, które trwały przez cały wiek XIX. Największe zmiany w bryle świątyni nastąpiły w latach 1889-1897, gdy kościół został przekształcony w duchu neogotyku. W efekcie tych zmian powstała ceglana bazylika trójnawowa z wydłużonym prezbiterium zamkniętym trójbocznie oraz podwyższoną wieżą. Na zewnątrz korpus opięty jest przyporami a ściany zdobi fryz ząbkowy. Z wcześniejszego okresu zachowało się kilka portali gotyckich w tym prowadzący do nawy północnej ostrołukowy kamienny portal z końca XIV wieku. Najbogatszym pod względem okazałości jest jednak portal południowy, pochodzący z XV wieku, z fundacji Jana Amora Tarnowskiego ( zwanego Młodszym). Portal nawiązuje wyglądem do jednego z drzeworytów Albrechta Durera.

Wyposażenie katedry pochodzi z różnych okresów z przewagą elementów renesansowych i barokowych. Na uwagę zasługują, przede wszystkim, okazałe kamienne nagrobki przyścienne przedstawicieli potężnego rodu Tarnowskich, dawnych właścicieli miasta. Kościół katedralny stał się w ten sposób mauzoleum rodowym tej rodziny. Nagrobki pochodzą z okresu renesansu i manieryzmu i są jednym z najokazalszych tego typu zespołów w Małopolsce. Największym z tych pomników jest kamienny, piętrowy nagrobek hetmana Jana Amora Tarnowskiego oraz jego syna Jana Krzysztofa, usytuowany na północnej ścianie prezbiterium. Nagrobek, początkowo pojedynczy, powstał w duchu renesansu w latach 60-tych XVI wieku a jego autorem był włoski architekt i rzeźbiarz Jan Maria Padovano.

Budowa tego pomnika spowodowała przeniesienie do naw bocznych starszych pomników nagrobnych w tym nagrobka Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej oraz tzw. nagrobka „ trzech Janów” Jana Aleksandra, Jana Amora Młodszego oraz Jana Tarnowskich, przypisywanych królewskiemu architektowi Bartłomiejowi Berecciemu. Warto nadmienić, że nagrobek Barbary Tarnowskiej z leżącą postacią zmarłej ( autorstwa włoskiego artysty Canavesiego) uchodzi za jeden z najpiękniejszych nagrobków kobiecych w Europie.

Z późniejszych pomników nagrobnych zwraca uwagę monumentalny nagrobek Janusza Ostrogskiego i jego żony, umieszczony w prezbiterium, naprzeciwko nagrobka Jana Amora i Krzysztofa Tarnowskich. Pomnik ten pochodzi z XVII wieku i wykonany jest z czarnego i czerwonego marmuru oraz z alabastru a nawiązuje stylistycznie do manieryzmu gdańskiego.

Ze starszych elementów wyposażenia na uwagę zasługują także, umieszczone pod chórem, pięknie rzeźbione późnogotyckie stalle kanonickie z końca XV wieku. Natomiast w kaplicy Matki Boskiej Szkaplerznej zachowały się fragmenty gotyckiej polichromii z XV wieku.