gatoma - na tropie zabytków: Kraków - kościół śś. Katarzyny Aleksandryjskiej i Małgorzaty oraz klasztor augustianów

wtorek, 6 sierpnia 2019

Kraków - kościół śś. Katarzyny Aleksandryjskiej i Małgorzaty oraz klasztor augustianów

Gotycki kościół śś. Katarzyny Aleksandryjskiej i Małgorzaty na krakowskim Kazimierzu jest kościołem klasztornym ( obecnie parafialnym) wzniesionym przy klasztorze augustianów z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego.

Budowla, jedna z najwspanialszych w mieście, wznoszona była w kilku etapach i nigdy nie została ukończona.

Jako pierwsza, w połowie XIV wieku, powstała pięcioboczna absyda prezbiterium oraz kaplica św. Doroty. Po roku 1443 roku wzniesiono wydłużone, ceglane prezbiterium z kamiennymi pinaklami i nakryto je sklepieniem krzyżów-żebrowym. Do początku XV wieku zbudowana została wysoka nawa, pierwotnie zaprojektowana jako halowa ( nawy równej wysokości), jednak w trakcie budowy zmieniono koncepcję na wersję bazylikową bez transeptu ze wzmacniającym systemem filarowo – przyporowym. Nawę także skrócono o jedno przęsło i zaniechano budowy dwóch wież zachodnich ( zachowały się ślady fundamentów wież). W miejsce niezrealizowanego przęsła powstała kaplica św. Moniki ( zwana Węgierską) fundacji Ścibora ze Ściborzyc. Kaplica wsparta jest na jednym filarze a nakrywa ją sklepienie palmowe. Do kaplicy prowadzi zewnętrzny zamknięty ganek w kształcie arkady. Nawę zamknięto tymczasową ścianą, która istnieje do dzisiaj. W tym czasie przy południowej nawie bocznej powstała także kamienna kruchta z okazałym portalem, dekorowana laskowaniem i pinaklami, obecnie funkcjonująca jako główne wejście do świątyni. Kruchta jest dziełem budowniczych czeskich.

Świeżo wzniesionego kościoła nie oszczędziły kataklizmy. W połowie XV wieku trzęsienie ziemi zniszczyło sklepienie kruchty i prezbiterium, które odbudowano na początku XVI wieku a w ściany prezbiterium wmontowano wysokie okna. Prezbiterium otrzymało wówczas późnogotyckie sklepienie gwiaździste. Kilkadziesiąt lat później wnętrze budowli strawił pożar jednak kilka lat później zostało ono odrestaurowane.

W XVII wieku pierwotne wyposażenie kościoła zastąpiono barokowym, znacznie zniszczonym podczas potopu szwedzkiego, gdy kościół zamieniono na lazaret.

W XVIII wieku dla świątyni nadeszły gorsze czasy. Kolejne trzęsienie ziemi uszkodziło część fasady budynku a po rozwiązaniu zakonu augustianów świątynia została zamknięta i zamieniona na magazyn zbożowy. Zniszczenia tego okresu były tak duże, że władze miasta rozważały nawet rozbiórkę całego kompleksu. Jednak dzięki protestom społeczeństwa świątynię uratowano i odrestaurowano. Restauracja trwała kilkadziesiąt lat krzyżów zakończono ją na początku XX wieku.

Zakonnicy powrócili do klasztoru w 1989 roku a kościół poddawany jest obecnie systematycznej renowacji.

We stosunkowo skromnym wnętrzu budowli na uwagę zasługuje, znajdujący się w nawie południowej, manierystyczny nagrobek ścienny kasztelana krakowskiego Wawrzyńca Spytka Jordana i jego rodziny, datowany na początek XVII wieku a wykonany przez warsztat pińczowski Santi Gucciego. Na ścianie tej nawy wisi także malowany na desce barokowy obraz z wyobrażeniem Koła Śmierci. Nawa północna ozdobiona jest z kolei cyklem obrazów z życia św. Augustyna pochodzących z XVII wieku.

Do kościoła przylegają krużganki klasztorne z gotycką i renesansową polichromią, ciekawymi portalami oraz pomnikiem nagrobnym rajcy miejskiego Jana Mrowińskiego wykonanym około 1577 roku przez warsztat włoskiego artysty Hieronima Canavesiego. Z krużganków wyodrębnionych jest kilka kaplic w tym najstarsza, gotycka św. Doroty oraz kaplica bł. Izajasza Bonera, tutejszego zakonnika, z późnobarokowym nagrobkiem w kształcie nawiązującym do konfesji.

Po północnej stronie kościoła wznosi się kompleks gotyckich zabudowań klasztornych z wewnętrznym wirydarzem i trzema skrzydłami zabudowań w tym jednym przedłużonym. Jest to najstarsze skrzydło wschodnie wzniesione w XIV wieku za czasów króla Kazimierza Wielkiego Wielkiego i zawierające w sobie kaplicę św. Doroty.

Do klasztoru od strony zachodniej przylega ogród klasztorny otoczony murem.

W pobliżu prezbiterium kościoła wznosi się wolnostojąca dzwonnica z murowaną z cegły gotycka podstawą z XV wieku oraz drewnianą nadbudową ( obecna z XIX wieku).