Wieliczka - Zamek Żupny

Z kopalnią soli w Wieliczce ( powiat wielicki, gmina Wieliczka) ściśle związane jest istnienie zamku pełniącego rolę siedziby zarządu i centrum administracji kopalni soli w Wieliczce i Bochni, czyli Żup Krakowskich.

Pierwsze budynki powstały w I połowie XIII wieku, prawdopodobnie z inicjatywy księcia Henryka Probusa, któremu Wieliczka zawdzięcza także pierwszą lokację miasta.

Początkowo powstała wschodnia część Zamku Środkowego, pełniąca funkcję magazynu soli.

W miarę rozwoju Żup, budynek rozrastał się. Powstał parterowy dom zwany „Domem pośród Żupy”. Mieściły się w nim pomieszczenia reprezentacyjne, takie jak: Izba Grodzka czy Izba Królewska oraz siedziba żupnika. W XVI wieku dobudowano piętro, które zwieńczono attyką ( obecnie nie istnieje).

W pierwszej połowie XIV wieku wzniesiono Zamek Północny, czyli Dom Żupny, który rozbudowywano do wieku XV. Ta część zamku miała znaczenie gospodarcze, ale mieściły się w nim także izby mieszkalne dla wyższych urzędników żupy. Znajdowała się także tutaj kaplica. W połowie XIX wieku wybudowano drewniany ganek komunikacyjny.

Z zamkiem związana jest także, pochodząca z XIV wieku, murowana Baszta. Stanowi ona cześć, nie zachowanych, umocnień miasta, powstałych za czasów Kazimierza Wielkiego. Jest to jedyna baszta, która przetrwała. A było ich aż 19.

Na dziedzińcu zamkowym zachowały się resztki murów dawnych kuchni żupnych z XV wieku, w których wydawano bezpłatne posiłki dla pracowników Żup.

W pobliżu Domu pośród Żupy odnaleziono pozostałości pierwszego szybu górniczego w Wieliczce.

Najmłodszą częścią Zamku Żupnego jest Zamek Południowy, wzniesiony w XIX wieku, na miejscu drewnianych obiektów gospodarczych.

Zamek Żupny był wielokrotnie przebudowywany w związku z najazdami i pożarami.

Największe zniszczenia przyniosło jednak bombardowanie lotnictwa radzieckiego w styczniu 1945 roku.

Po wojnie obiekt odrestaurowano. Remont zakończono w 1992 roku. W 2013 roku Zamek Żupny dołączono do Kopalni Soli na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.

W czasach Średniowiecza sól była towarem luksusowym. Żupy Królewskie przynosiły ogromne dochody. W czasach Kazimierza Wielkiego stanowiły nawet jedną czwartą dochodu budżetu Królestwa.

Funkcja Żupnika także stanowiła nie lada wyróżnienie i była niezwykle dochodową posadą. Dzięki pełnieniu funkcji żupnika wzbogacił się m.in. Sebastian Lubomirski, twórca potęgi tego arystokratycznego rodu.

Pierwszym żupnikiem krakowskim został, mianowany w 1333 roku, Francuz Wojciech Porinus.

widok ogólny

zdjęcie archiwalne

makieta zamku

Dom pośród Żup

Dom Żupny

Zamek Zachodni

Zamek Zachodni - drewniany ganek

wieża

wieża - Fotopolska

wieża od strony parku

widok na dziedziniec i wieżę

fragmenty dawnych kuchni

zamek i wieża

szkarpa

okno

portal

zegar słoneczny

rzeźba współczesna przy bramie

wjazd na Zamek Północny

brama główna

herb nad brama główną