gatoma - na tropie zabytków: Łużna - Pustki- cmentarz wojenny numer 123

sobota, 24 października 2020

Łużna - Pustki- cmentarz wojenny numer 123

Na malowniczym wzgórzu zwanym Pustki w miejscowości Łużna ( powiat gorlicki, gmina Łużna) znajduje się jedno z najciekawszych cmentarnych założeń przestrzennych w Polsce.

Jest nim cmentarz wojenny numer 123 z czasów I Wojny Światowej, największy cmentarz okresu Wielkiej Wojny w Galicji Zachodniej.

Autorem projektu nekropolii jest polski rzeźbiarz Jan Szczepkowski. Na cmentarzu zostali pochowani żołnierze polegli podczas walk, które rozegrały się w rejonie Łużnej w dniach 2 i 3 maja 1915 roku w ramach pierwszej fazy tzw. Operacji Gorlickiej. Bitwa rozegrana pomiędzy wojskami rosyjskimi a sprzymierzoną armią austro-węgierską i niemiecką, zwycięska dla wojsk sprzymierzonych, spowodowała przełamanie frontu i wycofanie wojsk rosyjskich na wschód. Zwycięstwo to okupione zostało jednak ogromnymi stratami po obu stronach. W bitwie zginęło ogółem ponad 1300 żołnierzy.

Po zakończeniu walk postanowiono w tym miejscu pochować ofiary bitwy, tworząc na stokach wzgórza rozległą nekropolię.

Cmentarz zajmuje obszar ponad 29 hektarów i ma kształt nieregularnego trapezu. Prowadzi do niego od frontu wejście z bramą ( nieczynna) ujętą w dwa słupy zwieńczone stylizowanymi hełmami. Brama jest częścią ogrodzenia wykonanego z kamiennych słupków i drewnianych sztachet. Na wprost wejścia znajduje się pomnik w kształcie kamiennego sarkofagu.

Obszar cmentarza podzielony jest na 16 kwater, według przynależności narodowej i pułkowej. Znajduje się tutaj 829 grobów pojedynczych oraz 46 grobów zbiorowych. Każda mogiła ma kamienne obramienie oraz drewniany krzyż. Na cmentarzu spoczywa 1200 żołnierzy narodowości węgierskiej, polskiej, czeskiej i słowackiej oraz Austriacy, Niemcy i Rosjanie. Warto zwrócić uwagę, że w Łużnej pochowano najwięcej żołnierzy węgierskich poza Republiką Węgier.

Szczyt wzgórza zdobi imponująca kaplica nazywana gontyną, autorstwa słowackiego architekta Dusana Jurkovica, zaprojektowana z nawiązaniem do stylu starosłowiańskiego i ludowego z rejonu Karpat. Stanowiła ona główny akcent nekropolii. Dwukondygnacyjna gontyna została wzniesiona w 1917 roku na planie krzyża. Wykonano ją z drewna na podstawie kamiennej. Ściany wnętrza zdobiła pierwotnie polichromia i bogata dekoracja rzeźbiarska oraz pokaźna rzeźba Chrystusa dźwigającego krzyż. Niestety kaplica spłonęła w 1985 roku w niewyjaśnionych okolicznościach. Odbudowana została jednak, według zachowanych oryginalnych planów, w roku 2014, ale już bez ołtarza i dekoracji rzeźbiarskiej.

Razem z odbudową dawnej kaplicy miała miejsce rewitalizacja całego założenia. Oczyszczono teren z przesłaniających kaplicę- gontynę drzew, wyremontowano alejki oraz uporządkowano mogiły.