Kalwaria Zebrzydowska kościół i klasztor bernardynów

czwartek, 18 kwietnia 2019

Kalwaria Zebrzydowska kościół i klasztor bernardynów

U stóp góry Żar w Kalwarii Zebrzydowskiej ( powiat wadowicki, gmina Kalwaria Zebrzydowska), na południe od centrum miasta, położony jest barokowy zespół klasztorny zakonu bernardynów a zarazem najstarszy i najbardziej znany zespół pielgrzymkowy w Polsce.

Kościół klasztorny p.w. Matki Boskiej Anielskiej, podniesiony do rangi bazyliki, powstał w dwóch fazach. Autorem projektu świątyni był włoski architekt Jan Maria Bernardoni a prace nadzorował flamandzki architekt i złotnik Paul Baudarth. Pierwsza faza budowy przypadła na lata 1603-1609 i była fundacją wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego, pomysłodawcy całego założenia. Z tego okresu pochodzi obecne prezbiterium świątyni zamknięte ścianą prostą, wzniesione w stylu manierystycznym i nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami.

W latach 1658-1667 dobudowano do prezbiterium, od południa, barokową kaplicę na planie owalnym p.w. Matki Bożej Kalwaryjskiej z fundacji Michała Zebrzydowskiego ( stąd nazywaną kaplicą Zebrzydowskich) oraz nieco później kwadratową kaplicę św. Antoniego, fundacji okolicznej szlachty. Obie kaplice nakryto kopułami.

Druga faza rozbudowy kościoła przypada na wiek XVIII i działalność rodu Czartoryskich. Budowlę powiększono o szerszą i wyższą barokową nawę z fasadą,do której dostawiono w 1720 roku dwie wieże nakryte hełmami baniastymi. W połowie XVIII wieku dobudowano do nawy kaplicę Niepokalanego Poczęcia NMP także nakrytą kopułą.

Fasada frontowa kościoła poprzedzona jest schodami a wejście ozdabia barokowy portal z herbem Czartoryskich.

Wyposażenie kościoła tworzy jednolity zespół manierystyczno-barokowy kształtowany w XVII i XVIII wieku.

Prezbiterium od znajdującego się za nim chóru zakonnego oddziela dwustronny barokowy ołtarz główny z 1732 roku ze srebrną figurą Matki Boskiej Anielskiej z 1590 wieku, zakupioną w Loreto. Stalle prezbiterium pochodzą z XIX wieku natomiast bogato rzeźbione stalle chóru zakonnego wraz z galeryjką i pulpitem, to dzieło manierystyczne wykonane przez zakonników po roku 1632. Na tych stallach umieszczono sceny z życia Matki Boskiej. Na jednej ze ścian chóru umieszczono nagrobek Mariana Raciborowskiego z 1664 roku z przeniesioną z innego nagrobka manierystyczną płytą z wizerunkiem rycerza.

Wnętrze nawy kościoła pokryte jest polichromią figuralną i ornamentalną z XIX wieku, głównie autorstwa Włodzimierza Tetmajera a zdobi ją kilka barokowych ołtarzy, ambona oraz organy z 1706 roku na chórze muzycznym.

W kaplicy Zebrzydowskich, przykrytej kopułą z dekoracja stiukową, znajduje się słynący łaskami obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej z XVII wieku, który jest swobodną kopią obrazu Matki Boskiej Myślenickiej.

Przed kościołem roztacza się prostokątny plac zwany Placem Rajskim ukształtowany w latach 1927-1932. Oddzielony od fasady świątyni monumentalnymi schodami ujęty jest po bokach parterowymi podcieniami filarowymi z konfesjonałami a od frontu zamknięty balustradą z posągami Matki Boskiej, Chrystusa i świętych. Na placu wznoszą się dwie kolumny z posągami św. Antoniego z Padwy ( XIX wiek) i św. Franciszka z Asyżu ( 1902 rok). Za balustradą z posągami rozciąga się obszerny plac.

Od zachodu i południa kościół otaczają pozostałości dawnych murów obronnych, które po przebudowie w XVIII wieku utworzyły wewnętrzny dziedziniec arkadowy z krużgankami i kaplicami na narożach ( dawne baszty). Na ścianach krużganków widnieją liczne epitafia i tablice pamiątkowe. Na dziedziniec prowadzi dwukondygnacyjna brama przejazdowa z dekoracją rokokową i datą 1774.

Do prezbiterium kościoła od strony północnej przylegają zabudowania klasztorne wzniesione, również według projektu Bernardoniego, w dwóch fazach, w latach 1603-1609 i 1654-1666. Zabudowania klasztoru składają się z trzypiętrowych skrzydeł z pięcioma ryzalitami- bastionami skupionymi wokół dwóch wirydarzy. W wirydarzu starszym umieszczono studnię oraz na ścianie kości mamuta zwane żebrami Adama i Ewy„. W krużgankach ozdobionych skromną dekoracją barokową malarską i stiukową znajdują się liczne portrety fundatorów i dobrodziejów klasztoru i kościoła.

Warto zwrócić uwagę na stojącą w pobliżu muru okalającego tereny Wyższego Seminarium Duchownego, przy drodze do Sanktuarium, kapliczkę filarową z figurą św. Jana Nepomucena. Kapliczka pochodzi z roku 1747 i stała na terenie ogrodu pałacowego, okalającego nieistniejący już późnobarokowy pałac Czartoryskich ( stąd herb rodziny na postumencie figury), przy dawnej studni. W 1903 roku przeniesiono ją na obecne miejsce.