Cieszyn - rotunda św. Mikołaja i Wieża Piastowska

Na Wzgórzu Zamkowym nad Olzą w Cieszynie ( powiat cieszyński, gmina Cieszyn) znajdują się cenne pozostałości dawnego założenia obronnego.

Jedną z nich jest kaplica św. Mikołaja pochodząca z XI lub XII wieku i należąca do najstarszych zabytków romańskich w Polsce.

Budowla, która jest orientowana,  wzniesiona została z ciosów wapiennych jako rotunda na planie koła z półkolistą absydą od wschodu. Okrągłą nawę nakrywa pseudokopuła z koncentrycznie ułożonych kamieni a absydę półkopuła. Pseudokopułę i półkopułę nakrywają z kolei gontowe dachy stożkowe. Wewnątrz budowli znajduje się empora wsparta na  kolumnach i półkolumnach a w absydzie kamienny ołtarz, oświetlony dwoma romańskimi oknami. Z drugiej strony empory znajdowało się, obecnie zamurowane, wejście do palatium, dawnej siedziby kasztelana.

Kaplica pełniła przez szereg wieków rolę kaplicy i kościoła grodowego oraz punktu ostatecznej obrony. Budowlę, przypuszczalnie, otaczał najstarszy cmentarz Cieszyna.

Kaplica zatraciła w XIX wieku swój romański charakter w wyniku klasycystycznej przebudowy. Jednak w latach 50-tych XX wieku przywrócono jej pierwotny, romański styl.

Rotunda była pierwszą murowaną budowlą na wzgórzu i stanowiła część drewnianego grodu kasztelańskiego wzniesionego tutaj w XI i XI wieku. Następnie dopasowano ją do murowanej gotyckiej  warowni wzniesionej przypuszczalnie w I połowie XIV wieku  a później  rozbudowanej na siedzibę książąt cieszyńskich.

Warownia składała się z trzech części. Zamku wysokiego o charakterze reprezentacyjno-mieszkalnym, zamku średniego stanowiącego fortecę oraz podgrodzia.

Dominującym elementem zamku wysokiego były cztery wieże. Jedną z nich była pięciokondygnacyjna wieża zwana Piastowską. Wybudowana na szerokim cokole, z kamienia łamanego, na planie kwadratu  ozdobiona została herbami piastowskimi. Wieża jest jedynym elementem średniowiecznej warowni, zachowanym niemal w całości do naszych czasów. Na początku XVI wieku została ona podwyższona i zakończona zwieńczeniem. Zwieńczenie to jest charakterystyczne dla czeskich zamków, co wskazuje na to, że książęta zatrudniali przy budowie swojej siedziby artystów z Czech.

Gotycki zamek książąt cieszyńskich przetrwał do wieku XVII, gdy uległ znacznym zniszczeniom podczas wojny trzydziestoletniej.

Po przejęciu księstwa cieszyńskiego przez Habsburgów rozpoczęto stopniową rozbiórkę zniszczonego zamku, która trwała do XIX wieku. W miejscu zamku górnego założono park romantyczny a teren dawnego podgrodzia przeznaczono na miejsce budowy letniej rezydencji Habsburgów zwanej Pałacem Myśliwskim.

Podczas niedawnych prac renowacyjnych okryto jeszcze pozostałości gotyckiej bastei i resztki murów obwodowych zamku.

Jako ciekawostkę warto dodać, że wizerunek rotundy św. Mikołaja znajduje się na banknocie polskim o nominale 20 złotych.

rotunda i wieża zamkowa

zdjęcie przedwojenne

zdjęcie - zbiory NAC

widok ogólny

zdjęcie archiwalne - przedwojenna przebudowa

rotunda-panorama

rotunda-widok od strony wschodniej

rotunda-absyda

okno rotundy

drzwi do rotundy

wnętrze - zdjęcie Fotopolska

absyda - zdjęcie Fotopolska

kopuła - zdjęcie Fotopolska

Wieża Piastowska

wieża - zdjęcie archiwalne

wieża-panorama

zwieńczenie wieży z herbami

wejście do wieży