gatoma - na tropie zabytków: Niepołomice - kościół Dziesięciu Tysięcy Męczenników

poniedziałek, 18 kwietnia 2016

Niepołomice - kościół Dziesięciu Tysięcy Męczenników

Najstarszą budowlą Niepołomic ( powiat wielicki, gmina Niepołomice) jest kościół farny.

Wzniesiono go w latach 1350-1358 jako fundację króla Kazimierza Wielkiego.

Kościół, pierwotnie był budowlą gotycką, dwunawową, w typie hali, podobnie jak inne kościoły fundacji króla ( Wiślica, Stopnica). Później był jednak wielokrotnie przebudowywany.

Obecnie jest to jednonawowa świątynia z wielobocznie zamkniętym prezbiterium.

Prezbiterium wraz z przylegającą do niego od północy zakrystią to najstarsze części kościoła. Nakryto je sklepieniami krzyżowo-żebrowymi ze zwornikami w tym jeden jest gmerkiem kamieniarza. Ściany wewnętrzne prezbiterium zdobi, częściowo zachowana, gotycka polichromia. We wnętrzu starej zakrystii zachowała się polichromia fundacji Elżbiety Łokietkówny wykonana, prawdopodobnie, przez artystów włoskich około 1370 roku.

Z czasów gotyckich przetrwały także; fragment witraża w oknie prezbiterium a także antepedium ołtarzowe znajdujące się obecnie w jednym z ołtarzy bocznych oraz portal z prezbiterium do starej zakrystii.

W 1596 roku, od strony południowej kościoła dobudowana została, z inicjatywy Jana Branickiego, kaplica grobowa rodziców fundatora. Kaplica swoją architekturą nawiązuje do kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu i należy do typu kaplic kopułowych. Zaprojektował ją włoski architekt Santi Gucci a wykonał jego warsztat. Wewnątrz zwraca uwagę bogaty wystój z dominującym elementem jakim jest z nagrobkiem Katarzyny i Grzegorza Branickich z klęczącymi postaciami zmarłych.

Na ścianie wschodniej kaplicy, zasłonięty przez ołtarz, znajduje się kamienny nagrobek Jana Czuryły, zmarłego w dzieciństwie syna starosty niepołomickiego. Nagrobek jest starszy od kaplicy.

Pierwotnie w kaplicy Branickich znajdowała się późnorenesansowa kamienna chrzcielnica. Jednak z czasem przeniesiono ja do prezbiterium i umieszczono w barokowej obudowie architektonicznej.

W XVII wieku do nawy kościoła od strony północnej dobudowano kaplicę św. Boromeusza, fundacji wojewody krakowskiego Stanisława Lubomirskiego. Jednocześnie wzniesiono od południa zakrystię. W obu wnętrzach zachowały się stiuki pochodzące z warsztatu włoskiego sztukatora Giovanni Falconiego.

Gruntowna przebudowa kościoła pod koniec XVII wieku, nadała świątyni charakter barokowy.

Kolejne zmiany zaznaczyły się głównie w wystroju świątyni. W XIX i XX wieku powstały m.in. stiuki nawy oraz polichromia, wzorowana na dekoracji Kościoła Mariackiego w Krakowie.

W 1837 roku wzniesiono obok kościoła murowaną dzwonnicę.

Na murze prezbiterium, od północy, można zauważyć tzw. ossuarium w postaci oszklonej gablotki z umieszczonymi we wnętrzu kośćmi i czaszkami ludzkimi. Ma ono przypominać o istnieniu dawnego przykościelnego cmentarza.

Na zewnętrznej ścianie prezbiterium widoczna jest płaskorzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego. Jest to pozostałość XVII - wiecznego epitafium.

Świątynie otacza murowane ogrodzenie z późnorenesansową bramką, prawdopodobnie projektu Santi Gucciego.