Grodkowice - pałac Żeleńskich

Wieś Grodkowice ( powiat wielicki, gmina Kłaj) należała do rodziny Żeleńskich od roku 1623. Majątek zakupił od rodziny Lanckorońskich Stanisław Żeleński z Łuczanowic.

Jego syn Marcjan wzniósł około 1670 roku drewniany dwór, który istniał aż do 1903 roku, gdy zdecydowano o jego rozbiórce. Dwór ten był wierną kopią dworu z Łuczanowic. Marcjan Żeleński stał się z wiekiem niewidomy i po przeniesieniu się do Grodkowic, nie chciał w nowym dworze błądzić po pokojach. Dlatego polecił skopiować wnętrza swojej rodzinnej siedziby, aby łatwiej móc się poruszać.

Rozkwit majątku przypadł na II połowę XIX wieku, gdy gospodarował w nim Stanisław  Żeleński. Rozwinięto wówczas na większą skale hodowlę bydła oraz produkcję wyrobów mlecznych.

Po nim dobra Grodkowice odziedziczył syn Władysław. To on polecił wybudować w 1902 roku nową siedzibę, ponieważ stary dwór nie nadawał się już do zamieszkania.

Projekt został zlecony znanemu architektowi krakowskiemu Teodorowi Talowskiemu. Był to architekt nieco ekscentryczny. Mimo, że jego dzieła zaliczane są do nurtu eklektyzmu z pogranicza secesji i manieryzmu to odznaczają się dużą oryginalnością.

Projektowane przez Talowskiego budowle mają zazwyczaj nieregularną, malowniczo rozczłonkowaną bryłę. Często stosowane są przez artystę na elewacjach efekty światłocienia, poprzez umieszczanie na nich balkonów, galerii, wykuszy i różnorodnych detali zdobniczych, często zestawionych kontrastowo.

Nie inaczej jest w pałacu w Grodkowicach. Rezydencję wzniesiono w stylu eklektycznym z elementami gotyku i renesansu. Jest to budowla piętrowa na planie zbliżonym do kwadratu, wykonana z cegły i kamienia. Bryła korpusu wzbogacona została o narożną, ukośnie usytuowaną wieżę a elewacje o wykusze i balkony oraz loggie. Ponadto elewacje zdobią różnego kształtu okna, bogata kamieniarka detali, fryzy ceglane i napis.

Budynek pałacu otaczał park romantyczny z centralnym klombem i posągiem Goplany.

Ostatnim przed wojną właścicielem pałacu był syn Władysława, Karol Żeleński, który mieszkał tu, z pochodzącą z Węgier żoną, do końca drugiej wojny światowej.

W czasie wojny w majątku ukrywano żydów oraz wspomagano działania AK.

Po wojnie, w 1946 roku, majątek został upaństwowiony a jego właściciel aresztowany przez UB. Pałac przejął Zakład Doświadczalny Hodowli i Aklimatyzacji Roślin.

Obecnie pałac jest własnością prywatną. Działa tutaj restauracja oraz hotel.

Warto nadmienić, że w czasie rabacji chłopskiej w 1846 roku, zginął właściciel Grodkowic Marcjan – Władysław Żeleński. Miejsce jego śmierci upamiętnia krzyż w ogrodzie, postawiony przez żonę.

Marcjan- Władysław był pierwszym męskim przedstawicielem Żeleńskich z Grodkowic, który przeszedł na katolicyzm. Rodzina Żeleńskich wyznawała, bowiem od XVII wieku kalwinizm.

Jako ciekawostkę warto dodać, że w Grodkowicach często spędzał wakacje znany pisarz Tadeusz Żeleński Boy.

widok ogólny

panorama

widok na fasadę

fasada

widok na fasadę z parku

elewacja ogrodowa

widok na elewację ogrodową z parku

elewacja boczna

klatka schodowa na wieżę

wieża

wjazd

okna wieży

wejście główne

zwieńczenie wieży

tablica pamiątkowa

fragment parku

klomb z figurą Goplany

figura Goplany