gatoma - na tropie zabytków: Zamek Ogrodzieniec

piątek, 19 czerwca 2015

Zamek Ogrodzieniec - Podzamcze

Prawdopodobnie pierwszą warownią w tym miejscu, usytuowaną na tzw. Górze Birów w Podzamczu ( powiat zawierciański, gmina Ogrodzieniec), był drewniany, obronny gród z czasów Bolesława Krzywoustego, strzegący przed najazdami od strony Czech. Przypuszcza się, że umocnienie to zostało spalone podczas najazdów tatarskich w 1241 roku lub w czasie walk Władysława Łokietka o tron. Być może nazwa Ogrodzieniec ( ogrodzone- obwarowane miejsce) pochodzi właśnie z tego czasu.

Na zgliszczach tego grodu król Kazimierz Wielki nakazał wybudować, w połowie XIV wieku, na pobliskiej Górze Janowskiego, murowany zamek w stylu gotyku włoskiego. Zamek należał do szeregu twierdz, które miały strzec granicy od strony Śląska. W 1386 roku twierdza została nadana przez króla Władysława Jagiełłę rycerzowi Włodkowi za zasługi dyplomatyczne. W rękach tej rodziny zamek pozostawał przez około sto lat.

Z czasów Włodków pochodzi tak zwany Zamek Wysoki, który składał się z wieży oraz skrzydła mieszkalnego i wewnętrznego dziedzińca otoczonego izbami gospodarczymi. Od wschodu do zamku prowadziła brama poprzedzona kordegardą.

Od 1470 roku, gdy rodzina Włodków sprzedała warownię, przechodziła ona przez kilkadziesiąt lat z rąk do rąk aż do roku 1523, gdy stała się własnością bankiera krakowskiego i żupnika wielickiego Jana Bonera. Jan Boner należał do najbliższych doradców króla Zygmunta Starego i był jednym z najbogatszych ludzi w Polsce.

Po śmierci Jana, Ogrodzieniec, wraz z większą częścią fortuny, odziedziczył bratanek zmarłego Seweryn Boner, który w 1530 roku rozpoczął wielką przebudowę zamku. Trwała ona do połowy XV wieku. Wzniesiono wówczas renesansowe skrzydło północno-zachodnie. Powiększono także skrzydło południowe, przy którym postawiono dwie wieże. Powstaje Baszta Bramna z mostem zwodzonym, fosą i dojazdem wspartym na arkadach. W nowej siedzibie Bonerów mieściły się zarówno skrzydła reprezentacyjno-mieszkalne jak i gospodarcze (spiżarnia, stumetrowa studnia) oraz te o znaczeniu militarnym ( prochownia). W zamku znajdował się także skarbiec.

W następnym etapie rozbudowy zamku powstały pomieszczenia mieszkalne, zamykające skrzydło zachodnie (m.in. Sypialnia Bonera i biblioteka). Całość, od południa, wzmocniono prostokątnym pawilonem zwanym Kurzą Stopą, gdzie głównie mieściły się pokoje dla służby oraz sala balowa. Główny dziedziniec zwany Pańskim okalały krużganki oraz renesansowe loggie. Warownia posiadała jeszcze dodatkowy dziedziniec gospodarczy. W efekcie tej rozbudowy powstała jedna z najwspanialszych rezydencji magnackich w Polsce, wzorowana częściowo na królewskim Wawelu.

Po Sewerynie Bonerze zamek przechodzi na własność syna Stanisława, który rozbudowuje podzamcze zamykając je murem od strony południowej i umieszcza na podzamczu gorzelnię oraz browar. Po wygaśnięciu rodu Bonerów, około 1560 roku, zamek przechodzi, jako posag córki Seweryna Bonera Zofii, w ręce rodu Firlejów. Za ich czasów zamek wzbogacił się o dziedziniec turniejowy oraz w XVII wieku o Salę Marmurową.

W czasie walk o tron, po śmierci Stefana Batorego, zamek w Ogrodzieńcu był celem ataków wojsk Arcyksięcia Maksymiliana. Największych jednak zniszczeń dokonał najazd szwedzki w okresie Potopu. Przebywające w zamku przez dwa lata wojska szwedzkie pozostawiły częściowo zrujnowane zabudowania. Po tych zniszczeniach Firlejowie sprzedali w 1669 roku warownię kasztelanowi krakowskiemu Stanisławowi Warszyckiemu, znanemu z gospodarności, ale i z okrucieństwa.

Warszycki odbudował częściowo zamek po zniszczeniach. Jednak kilkadziesiąt lat później, drogą małżeństwa, dobra i zamek przeszły w ręce rodziny Męcińskich. Rodzina ta stosunkowo szybko traciła na znaczeniu i tym samym silnie zubożała. Brak środków na utrzymanie warowni oraz kolejny najazd szwedzki w 1702 roku i spalenie zamku spowodowały, że rezydencja Bonerów zamieniała się on powoli w majestatyczną ruinę i przechodziła z rąk do rąk.

W 1810 roku zamek został całkowicie opuszczony. Rozpoczęła się jego dewastacja poprzez wykorzystywanie budowli, przez okolicznych mieszkańców, jako źródła materiału budowlanego.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej, w roku 1949, rozpoczęto zabezpieczanie murów zamku przed dalsza degradacją. W latach 1959-1975 przeprowadzono prace mające zabezpieczyć całe założenie jako trwałą ruinę i udostępniono je dla turystów.

Dzisiaj zamek Ogrodzieniec należy, mimo, że w stanie ruiny, do najatrakcyjniejszych warowni na terenie kraju. Jest też wykorzystywany na plenery filmowe ( film „Janosik”, „Zemsta” w reżyserii Andrzeja Wajdy).

Ruiny zamku zostały uwiecznione jako symbol na znaczku organizacji turystycznej PTK (Polskie
Towarzystwo Krajoznawcze) powstałej w 1906 roku i przekształconej po drugiej wojnie światowej w PTTK. Do dzisiaj pozostaje symbolem polskiego ruchu krajoznawczego.

Zamek ma także swoją legendę. Jest nim ogromny czarny pies ciągnący za sobą łańcuch. Pojawia się nocą na murach zamku, jako zjawa pokutująca znanego z okrucieństwa Stanisława Warszyckiego, jednego z właścicieli warowni.