gatoma - na tropie zabytków: Zebrzydowice - dwór obronny, szpital bonifratrów i cmentarz

środa, 20 maja 2015

Zebrzydowice - dwór obronny, szpital bonifratrów i cmentarz

Niedaleko Kalwarii Zebrzydowskiej, w miejscowości Zebrzydowice ( powiat wadowicki, gmina Kalwaria Zebrzydowska) zachował się dawny renesansowy dwór obronny rodziny Zebrzydowskich herbu Radwan (Radwanici), pochodzący z drugiej połowy XVI wieku.

Dwór miał plan zbliżony do kwadratu. Od północy do korpusu przylegały dwie wieże ze strzelnicami. Początkowo dwór pełnił rolę siedziby rodowej Zebrzydowskich, którzy wtedy przejęli nazwisko od nazwy miejscowości.

Następnie, do końca XVI wieku, pełnił rolę zameczku myśliwskiego. W 1599 roku Mikołaj Zebrzydowski, marszałek wielki koronny, zarządzając majątkiem w imieniu bratanka, ufundował szpital dla chorych żołnierzy pochodzenia szlacheckiego. Ponieważ bratanek zamierzał poświęcić się stanowi duchownemu, postanowiono przekazać na cele fundacji dwór wraz z majątkiem, pod zarządem miejscowej parafii.

Aby dostosować budynek do nowej funkcji, architekt Jan Maria Bernardoni rozbudował dwór od południa, dostawiając prostopadle piętrową dobudówkę.

Niestety ówczesny proboszcz nie wywiązywał się z obowiązków, jakie nałożyła na niego fundacja Zebrzydowskiego i w 1611 roku całe założenie przekazano pod zarząd zakonu bonifratrów, których specjalnie sprowadzono z Krakowa.

Kolejna rozbudowa kompleksu miała miejsce na początku XVIII wieku, kiedy wzniesiono przy szpitalu klasztor.

Zakonowi bonifratrów udało się uniknąć kasacji pod koniec XVIII wieku, ale po I rozbiorze Polski klasztor przejęło państwo austriackie. Bonifraci odzyskali szpital w 1839 roku, dzięki zapisowi Elżbiety Wielkopolskiej ( w tutejszym szpitalu przebywał jej umysłowo chory syn).

Podczas rabacji chłopskiej klasztor i szpital znacznie ucierpiały. Odbudowano te budynki dopiero po odzyskaniu przez państwo polskie niepodległości. Dokonano wtedy pewnych modyfikacji bryły, m.in. podwyższono wieże.

W 1938 roku utworzono tu filię szpitala dla umysłowo chorych. W czasie II wojny światowej Niemcy przejęli majątek a chorych wysłali do Oświęcimia. Po wojnie szpital pełnił funkcję filii kobierzyńskiego szpitala psychiatrycznego. Od 1981 roku znajduje się tu Dom Pomocy Społecznej Caritasu.

W najstarszej części kompleksu zachowało się kilka renesansowych portali i obramień okiennych.

Niedaleko dawnych zabudowań folwarcznych klasztoru zachował się cmentarz, należący do konwentu.

Nekropolia pochodzi prawdopodobnie z około 1811 roku.

W krypcie klasycystycznej kaplicy z portykiem i arkadami pochowani są zmarli zakonnicy oraz Feliks Wielopolski, umysłowo chory syn dobrodziejki klasztoru Elżbiety Wielopolskiej, który zmarł w tutejszym szpitalu w roku 1836.