gatoma - na tropie zabytków: października 2016

niedziela, 30 października 2016

Małopolskie chaty

W czasie moich wędrówek po Małopolsce, często mijam stare, zwykle opuszczone już przez mieszkańców, drewniane chaty. Widząc te osamotnione relikty naszej wiejskiej przeszłości, zazwyczaj zatrzymuję się przy nich na chwilę. Czas zwykle odarł je już z pierwotnego uroku, pozbawiając bielidła i pochylając drewniane ściany. Zwykle takie chaty otoczone są zarośniętymi ogródkami i sadami, o które już nikt nie dba.

Chaty te są maleńkie, parterowe, wznoszone na planie prostokąta. Zwykle składają się z sieni, do której przylegają po bokach izby; izba „czarna” z piecem kuchennym oraz izba „biała”, bardziej reprezentacyjna. Okna takich chat są małe, aby ciepło nie uciekało. Czasem chaty mają ganki wsparte na słupkach. Wiele chat kryje pod jednym dachem także stajnię lub chlewik.

Przedstawiam kolekcję chat z moich zbiorów. Niektóre już nie istnieją.

Marcyporęba

Brody

Bugaj

Babica

Lanckorona

Podolany

Kraków-Skotniki

Skawina

Dobra

Dziekanowice

Gawłow

Gosprzydowa

Inwałd

Kalwaria Zebrzydowska

Kaszów

Korzkiew

Kraków Krzesławice

Leszczyna

Lubień

Więcławice

Staniątki

Rudawa

Piotrowice

Nidek

Wieprz

Łączany

Zebrzydowice

Nowe Brzesko

Zebrzydowice-nie istnieje

wtorek, 25 października 2016

Książ Wielki - kościół św. Ducha

Niedaleko kościoła parafialnego w Książu Wielkim ( powiat miechowski, gmina Książ Wielki), za ogrodzeniem stoi dawny kościół klasztorny zakonu augustianów.

W XIII wieku zakonnicy zostali sprowadzeni tutaj przez wojewodę krakowskiego i ówczesnego właściciela tych dóbr, Spytka z Melsztyna. Gdy przybyli kościół już istniał, wybudowany w latach 1372-1381 a augustianie przejęli nad nim pieczę.

Po kasacie zakonu w 1864 roku przez władze austriackie, zakonnicy opuścili te ziemie.

Z pierwotnej budowli, gotyckiej, zachowało się wielobocznie zamknięte prezbiterium, sklepione żebrowo i ujęte w szkarpy oraz zakrystia, przylegająca do niego od północy. Nawa gotycka zawaliła się na przełomie XVII i XVIII wieku a obecna pochodzi z okresu przebudowy barokowej, która miała miejsce w połowie XVIII wieku. Do prezbiterium od południa przylega zakrystia piętrowa z XIX wieku służąca także jako skarbczyk.

Wewnątrz świątyni umieszczono pięć ołtarzy barokowych. Kościół posiada także chór z XVIII wieku.

Obok kościoła stoi dzwonnica z 1836 roku.

Budynki klasztoru zachowały się do naszych czasów w formie szczątkowej. Pochodziły głównie z XVIII wieku.

widok ogólny

widok na fasadę

fasada

fasada - archiwalne

posąg na fasadzie

prezbiterium i stara zakrystia

stara zakrystia

prezbiterium

wnętrze - Fotopolska

dzwonnica

czwartek, 20 października 2016

Wieliczka - pałac Konopków

Pałac w Wieliczce ( powiat wielicki, gmina Wieliczka) został wzniesiony przez dwóch braci Konopków w latach 80-tych XVIII wieku. Bracia trudnili się handlem solą i za zasługi otrzymali w 1791 roku tytuł barona. Zapewne wówczas postanowili wznieść rezydencję w stylu późnobarokowym.

Budynek składał się z piętrowego korpusu, tarasu, dziedzińca i zabudowań gospodarczych.

Po śmierci jednego z braci pałac sprzedano władzom austriackim. Wówczas znalazły się tutaj mieszkania dla urzędników Urzędu Salinarnego ( solnego).

Z czasem nadano bryle pałacu wygląd klasycystyczny.

Budynek umieszczony jest na wysokim tarasie z szerokimi schodami. Nakrywa go dach łamany polski. Osie fasady głównej i tylnej zaakcentowano płytkimi ryzalitami, od frontu wzbogacone trójkątnym szczytem. Okna ozdobione są dekoracją roślinno-zwierzęcą.

Po wojnie pałac uległ znacznej dewastacji, mimo użytkowania go przez miejską bibliotekę. W latach 80-tych XX wieku został zakupiony przez gminę i częściowo wyremontowany. Ostatecznie przekazano go w 2001 roku Skarbowi Państwa z przeznaczeniem na siedzibę Krakowskiego oddziału IPN.

widok ogólny

zdjęcie archiwalne

panorama

fasada zachodnia

ryzalit frontowy

portal główny

elewacja tylna

sobota, 15 października 2016

Łapczyca - kościół Narodzenia NMP

Na wzgórzu w Łapczycy ( powiat bocheński, gmina Bochnia), przy dawnym szlaku handlowym, wśród starych drzew stoi murowany kościół gotycki. Ufundował go w 1340 roku król Kazimierz Wielki.

Początkowo była to, prawdopodobnie, świątynia dwunawowa wsparta na filarze, nakryta sklepieniem krzyżowo-żebrowym, którego resztki można jeszcze zauważyć. Mimo, że wzniesiono ją z kamiennych ciosów, odznacza się bardzo cienkimi ścianami.

Po późniejszych przebudowach kościół otrzymał formę jednonawową z węższym, zamkniętym wielobocznie prezbiterium. Nawa i prezbiterium zostały opięte szkarpami z pinaklami ( ozdobne zwieńczenie).

Do prezbiterium od północy przylega zakrystia z XVII wieku zbudowana z cegły i otynkowana. W 1900 roku dobudowano kaplicę i kruchtę poprzedzającą nawę, co zatarło pierwotne proporcje bryły budowli.

W kościele zachowało się kilka portali ostrołukowych z XV wieku.

Świątynia, po wzniesieniu w 1933 roku nowego kościoła, pełni funkcję kaplicy cmentarnej.

Raz w roku, w lipcu, do kościoła przybywa pielgrzymka z Bochni, upamiętniająca ocalenie miasta w 1849 roku od epidemii cholery.

Przy kościele stoi, odbudowana niedawno po pożarze w 2008 roku, drewniana dzwonnica. Pierwotna pochodziła z przełomu XVII i XVIII wieku. Dzwonnica posiada izbicę i nakryta jest dachem namiotowym.

Obok kościoła znajdował się cmentarz, z którego zachowało się kilka nagrobków.

Z kościołem wiąże się kilka ciekawostek.

Uważa się, m.in., że świątynia została wzniesiona przez Króla Kazimierza Wielkiego jako pokuta za związek z Żydówką Esterką.

Inną ciekawostką jest „ bardzo grzeszne” prowadzenie się niektórych proboszczów parafii w XV wieku. Jednego z nich chłopi wypędzili ze wsi, a jeden zabił człowieka. Z kolei jeden z wikariuszy zginął zabity przez właścicieli wsi, za co wieś została obłożona klątwą.