gatoma - na tropie zabytków: Kraków

wtorek, 14 września 2021

Kraków - zamek na Wawelu

Usytuowany na wzgórzu wawelskim w Krakowie zamek należy do najokazalszych założeń obronno – rezydencjonalnych w Europie.

Wzgórze było już zasiedlone już w VII wieku a od wieku IX stało się ośrodkiem władzy państwa Wiślan. Powstał wówczas, umocniony wałem, drewniany gród.

Po włączeniu, pod koniec X wieku, Krakowa i Małopolski w obręb Państwa Piastów zostało zbudowane pierwsze palatium częściowo drewniane a częściowo murowane.

Prawdziwa rozbudowa wawelskiej rezydencji nastąpiła po przeniesieniu w połowie XI wieku stolicy z Gniezna do Krakowa. Od tego momentu miasto stało się centrum politycznym młodego państwa.

W tym okresie powstał najpierw murowany budynek rezydencjonalny z reprezentacyjną salą wspartą na 24 słupach, a następnie, na przełomie XI i XII wieku, zamek obronny w stylu romańskim. Zamek składał się z części mieszkalnej oraz z czworokątnej wieży. Całość otaczał system murów obronnych z bramami.

W połowie XII wieku powstała Wieża Łokietkowa oraz baszta Jordanka. Podzielono także wzgórze na część z rezydencją panującego ( zamek górny) oraz część z katedrą i zabudowaniami gospodarczymi ( zamek dolny).

Kolejna rozbudowa nastąpiła za czasów panowania króla Kazimierza Wielkiego, który nie tylko przekształcił gotycki zamek na bardziej okazałą siedzibę, ale zadbał także o wzmocnienie systemu obronnego, wznosząc miedzy innymi Basztę Złodziejską. Pozostałościami tego etapu rozwoju gotyckiej rezydencji są Kurza Stopa oraz Wieża Duńska.

Prace modernizacyjne kontynuowali także kolejni władcy, przyczyniając się do powstania dwóch największych baszt: Senatorskiej i Sandomierskiej.

Jednak prawdziwy rozkwit zamku na Wawelu nastąpił za panowania ostatnich Jagiellonów, a szczególnie króla Zygmunta I Starego. Gdy na początku XVI wieku pożar zniszczył znaczą część zamku postanowiono go odbudować już w duchu renesansu, sprowadzając w tym celu budowniczych oraz artystów z Włoch. Jako pierwsze powstało skrzydło zachodnie wraz z krużgankami. Następnie, według wskazówek Franciszka Florentczyka, do pozostałych skrzydeł także dobudowano krużganki a skrzydło południowe, ze względu na spadek terenu, wzniesiono jako ścianę kurtynową i również ozdobiono krużgankami.

W efekcie postała reprezentacyjna budowla o kształcie czworoboku z dziedzińcem wewnętrznym. Krużganki na parterze i piętrze posiadają kolumnowe arkady a piętro górne zdobią wysokie kolumny wspierające okap dachu.

Detal architektoniczny, zwłaszcza portali drzwi, łączy ze sobą gotyckie i renesansowe elementy dekoracyjne. Polichromia ścian zewnętrznych wykonana została przez artystów wywodzących się z Norymbergii ( m.in. Hans Durer). Z tym okresem związane są dwie najważniejsze komnaty zamku: Sala Poselska zwana pod Pod Głowami, od umieszczonych w kasetonach stropu rzeźbionych głów oraz Sala Senatorska ze słynnymi arrasami.

Kolejny pożar zamku, który wybuchł w 1595 roku, zniszczył skrzydło północne i część skrzydła wschodniego. Podczas odbudowy zmodernizowano część wnętrz nadając im wystrój barokowy. Z tego okresu pochodzi dekoracja Sali Pod Ptakami oraz znajdujący się w niej piękny kominek.. Wzbogacono także bryłę zamku dodając dwie podobne do siebie wieże. Są to Wieża Sobieskiego i Wieża Zygmunta III Wazy. Powstała również reprezentacyjna klatka schodowa. W w związku z rozwojem artylerii unowocześniono także system fortyfikacji

Jednak już w tym czasie wawelska rezydencja królewska zaczęła tracić na znaczeniu w związku z przeniesieniem stolicy kraju do Warszawy. Także nowe fortyfikacje nie pomogły w czasie Potopu i Wawel został zajęty na dwa lata przez wojska szwedzkie i doszczętnie ograbiony.

Mimo kolejnych remontów prowadzonych przez wiek XVII i XVIII zamek pozbawiony stałej opieki powoli niszczał.

Po zaborach Kraków dostał się pod jurysdykcję austriacką a zamek przeznaczono na koszary. W związku z nową funkcją częściowo zmieniono na początku XIX wieku zarówno wnętrza jak i bryłę zamku. Z czasów austriackich pochodzą także dzisiejsze ceglano-kamienne fortyfikacje na planie gwiaździstym z bastionami.

Po opuszczeniu Wawelu przez wojsko, co nastąpiło w roku 1905, przystąpiono do jego odbudowy. Jednak na szerszą skalę było to możliwe dopiero po odzyskaniu niepodległości. Dzięki zorganizowanej przez znanego architekta Adolfa Szyszko – Bohusza „ akcji cegiełkowej”, udało się zebrać znaczne fundusze niezbędne do kontynuowania prac. Dla uczczenia darczyńców wzniesiono mur z cegiełkami, na których zostały wyryte nazwiska ofiarodawców. Mur towarzyszy powstałej w tym samym czasie Bramie Herbowej.

W czasie okupacji Wawel stał się główną siedziba gubernatora Hansa Franka co „zaowocowało” przebudową wnętrz tzw. dawnych Kuchni Królewskich oraz powstaniem Bramy Bernardyńskiej. Zrabowano wówczas wiele cennych elementów wyposażenia.

Po zakończeniu wojny całe wzgórze wawelskie zostało wyremontowane. Zamkowi przywrócono renesansowy i barokowy wygląd. Remontu doczekało się także otoczenie zamku.

Obecnie kompleks zamkowy pełni funkcję muzeum pod nazwą Zamek Królewski- Państwowe Zbiory Sztuki.