gatoma - na tropie zabytków: Szczawnica

sobota, 2 stycznia 2021

Szczawnica - uzdrowisko

W 1811 roku tereny Szczawnicy ( powiat nowotarski, gmina Szczawnica) zostały przejęte przez władze austriackie a następnie, w 1828 roku, sprzedane rodzinie Szalayów wywodzącej się z Węgier.

Pierwszy właściciel miejscowości z tej rodziny, Stefan, wykorzystując lecznicze właściwości tutejszych wód mineralnych (zwanych szczawami) uzyskał wyłączność dostępu do dwóch źródeł i zajął się rozwojem zakładu zdrojowego.

Prace te kontynuował po jego śmierci, na znacznie szerszą skalę, syn Józef, uważany za właściwego twórcę uzdrowiska.

Pod jego zarządem, od 1839 roku, rozpoczął się dynamiczny rozwój miejscowości. Wzniesiono pierwsze budynki zdrojowe i kaplicę, którą zaprojektował sam Szalay.

Do rozwoju miejscowości znaczne przysłużył się także znany propagator polskich uzdrowisk, lekarz Józef Dietl. Powstały wówczas liczne pensjonaty w stylu szwajcarskim ( m.in. Szwajcarka, Holenderka, Litwinka) , zabudowa placu Dietla w tym Dom nad Zdrojami z polichromią autorstwa Szalaya oraz zaplanowano Park Zdrojowy z podziałem na Górny i Dolny.

Józef Szalay przekonał także okolicznych górali do przebudowy domów dla potrzeb kuracjuszy i turystów. On też był pomysłodawcą spopularyzowania uzdrowiska poprzez zorganizowanie wielkiej atrakcji turystycznej jakim były spływy Przełomem Dunajca.

Krótko przed śmiercią Józef Szalay przekazał bardzo dobrze prosperujące uzdrowisko krakowskiej Akademii Umiejętności. Z okresu zarządzania uzdrowiskiem przez Akademię pochodzi Dworek Gościnny. Niestety z uwagi na koszty spłat spadkobierców Józefa Szalaya Akademia zmuszona została w 1909 roku do sprzedaży uzdrowiska rodzinie Stadnickich. Rodzina ta przyczyniła się do dalszego rozwoju i popularyzacji uzdrowiska. Powstało m.in. nowoczesne inhalatorium. Zmodernizowano także pijalnię w „ Domu nad Zdrojami" oraz zadbano o jakość pitnej wody mineralnej.

Po II wojnie światowej i upaństwowieniu uzdrowiska powstało w 1956 roku Państwowe Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Szczawnica. Rozwinięto wówczas lecznictwo sanatoryjne, głównie dla górników i hutników.

W 2005 roku uzdrowisko powróciło do spadkobierców rodziny Stadnickich, którą jest rodzina Mańkowskich. Obecnie trwa jego renowacja.

Odnowiony został Plac Dietla w Parku Górnym z Domem nad Zdrojami, gdzie obok pijalni powstała kawiarnia i galeria. Swój blask odzyskało Inhalatorium oraz odbudowano, już jako murowany z okładziną drewnianą, dawny drewniany Dworek Gościnny, zniszczony po pożarze w 1962 roku. Modernizację przeszły także liczne wille i pensjonaty oraz prywatny dwór Szalayów wzniesiony z 1839 roku w duchu klasycystycznym.