gatoma - na tropie zabytków: Kraków

piątek, 20 września 2019

Kraków - fortyfikacje miejskie

Zespół krakowskich fortyfikacji miejskich powstawał w kilku etapach. Do XIII wieku były to umocnienia drewniano - ziemne, zniszczone ostatecznie podczas najazdu Tatarów w 1241 roku.

Po lokacji miasta w 1257 roku przez księcia Bolesława Wstydliwego zaczęto myśleć o zbudowaniu trwałego systemu obronnego.

W 1285 roku książę Leszek Czarny zezwolił mieszczanom na budowę murów. Na początku XIV wieku powstały fortyfikacje otaczające miasto ze wszystkich stron za wyjątkiem strony południowej, chronionej przez odnogę Wisły. Już wtedy zaistniała Brama Floriańska oraz trzy inne bramy. W 1312 król Władysław Łokietek wzniósł niewielki zamek zwany Gródkiem oraz przylegającą do niego bramę Mikołajowską.

Około połowy XIV wieku, z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego, zamknięto wokół miasta pierścień obwarowań i połączono je z murami Wawelu. Całość wzmocniono dodatkowo basztami, którymi zajmowały się poszczególne cechy rzemieślników. Przez cały wiek XV system obronny udoskonalano i rozbudowywano. Na początku wieku rozpoczęto wznoszenie drugiego, zewnętrznego muru, czyli tzw. przedmurza, które było niższe od muru wewnętrznego. Prace te zakończono wzniesieniem w 1498 roku Barbakanu, usytuowanego przed bramą Floriańską.

Bramy miejskie, wyposażone w brony i solidne wrota były zamykane na noc. Dodatkowo system wzmacniała szeroka fosa, napełniana wodą z dopływu Wisły.

W wiekach XVI i XVII zmodernizowano system obronny przystosowując go do działań artyleryjskich, dodając m.in. arsenały w tym królewski przy bramie Grodzkiej.

Tak unowocześnione i dobrze utrzymane fortyfikacje miejskie zachowały się do czasów potopu szwedzkiego. Od II połowy XVII wieku cały system zaczął podupadać aż w 1804 roku władze miasta, przy poparciu austriackiego dekretu cesarskiego, postanowiły średniowieczny kompleks obronny rozebrać. Zasypano fosę i przystąpiono do rozbiórki baszt i murów zakładając na ich miejscu Planty.

Przed rozbiórką ocalał jedynie, dzięki inicjatywie profesora Feliksa Radwańskiego, północny odcinek dawnych umocnień z bramą Floriańską, Barbakanem, oraz trzema basztami ( Stolarską, Pasamoników i basztą Cieśli) i fragmentem muru wewnętrznego.

Pierwotne mury obronne wyróżniały się znaczną wysokością ( do 9,5 metra) oraz masywnością. Były zaopatrzone w kamienne chodniki obrońców a od XV wieku krenelażem ze strzelnicami.

Mur wzmacniały rozstawione regularnie baszty kamienne na planie kwadratu ( docelowo było ich około 50), lekko wysunięte poza obręb muru. Z czasem zmodernizowano je i zamieniono na ceglane z pozostałościami kamiennymi w dolnych partiach.

Z ośmiu bram prowadzących do miasta ocalała w całości tylko jedna. Jest nią średniowieczna brama Floriańska. W źródłach była wspomniana w roku 1307, ale powstała wcześniej, na przełomie XIII i XIV wieku. Od tej bramy zaczynała się tzw. Droga Królewska na Wawel. Jest to budowla murowana z kamienia z przejazdem zamkniętym ostrołukiem. W XIV i XV wieku została nadbudowana o część ceglaną z machikułami. W okresie baroku dodano hełm a nieco później rokokową płaskorzeźbę ze stiuku z postacią św. Floriana.

Jako ciekawostkę warto podać, że bramę planowano rozebrać na początku XX wieku, gdy uruchamiano tramwaj elektryczny. Wagony tramwaju nie mieściły się w otworze bramy. Budynek jednak ocalał, ponieważ pogłębiono przejazd a obok wjazdu zbudowano mniejszą bramkę dla pieszych.

Do dnia dzisiejszego z kilkudziesięciu baszt zachowały się jedynie trzy.

Jedną z nich jest półokrągła baszta Stolarska, usytuowana po zachodniej stronie bramy Floriańskiej.Wzniesiono ją z cegły w stylu gotyckim w XIV lub XV wieku na kamiennej, kwadratowej podstawie. Baszta posiada trzy kondygnacje i zwieńczona jest ozdobnym fryzem a nakrywa ją dach zbliżony do stożka.

Po wschodniej stronie bramy Floriańskiej stoi baszta Pasamoników, podobna w budowie do baszty Stolarskiej.

Odmienna w kształcie jest trzecia z zachowanych w całości baszt, czyli baszta Cieśli. Jest to baszta kwadratowa z trzecią kondygnacją sześcioboczną nakrytą dachem z dachówki. Baszta położona jest na tyłach kościoła „ Pijarów” i należy obecnie do Muzeum Czartoryskich.

Najbardziej charakterystycznym elementem ocalałego systemu obronnego miasta jest, wysunięty na północ od bramy Floriańskiej, późnogotycki Barbakan, zwany Rondlem, pochodzący z XV wieku. Został wzniesiony na planie wycinka koła, z cegły, z umieszczoną w fosie dolną kondygnacją, częściowo kamienną. Na czterech poziomach rozstawiono otwory strzelnicze a całość zwieńczyła „ korona „ z wieżyczkami, wsparta na kroksztynach. Pierwotnie Barbakan był połączony z bramą Floriańską tzw. szyją bramną tworząc przedbramie.

Warto wspomnieć, że ocalały także resztki najstarszej bramy krakowskiej zwanej Rzeźniczą lub Bramą Na Gródku, pochodzącej z 1289 roku. Brama ta przestała pełnić swoją funkcję w już w XV wieku i została zamurowana. Obecnie jej pozostałości znajdują się w obrębie zabudowań klasztornych dominikanek.