Kraków - synagoga Wysoka

Późnorenesansowa synagoga przy ul. Józefa na Kazimierzu w Krakowie została wzniesiona, prawdopodobnie, w latach 1556-1563 i była jedną z najbogatszych synagog w mieście.

Wzniesiono ją jako nadbudówkę istniejącego już budynku. I dlatego sala modlitewna, w odróżnieniu od innych synagog, znajduje się na piętrze (stąd nazwa Wysoka). Jest to jedyny przykład takiej synagogi w Polsce. W czasie ostatniej wojny świątynia została zamieniona na magazyn i zdewastowana. W roku 2008 budynek odzyskała Gmina Wyznaniowa Żydowska.

Fasada świątyni posiada trzy półkoliste okna i wzmocniona jest przyporami. Obecne drzwi wejściowe zdobi późnorenesansowy portal z XVI wieku. W sali modlitewnej, nakrytej sklepieniem kolebkowym z lunetami, zachowały się polichromie z XIX wieku oraz największy i najstarszy aron-ha-kodesz w Polsce. Pochodzi z okresu renesansu ( XVI wiek). Wnękę ujmują smukłe kolumny. Zwieńczenie z motywem gryfów jest późniejsze, barokowe.

Warto zauważyć, że synagoga Wysoka ma swój odpowiednik ( późniejszy) w Pradze. Synagoga praska także nosi nazwę Synagogi Wysokiej i jest podobna do krakowskiego pierwowzoru.

Ciekawostką jest, że pierwsza uroczystość religijna w synagodze po drugiej wojnie światowej, która odbyła się w 2008 roku, została poprowadzona prze kobietę- rabinkę.

widok ogólny

zdjęcie archiwalne - zbiory NAC

fasada

fragment fasady

elewacja tylna

portal

fragment portalu

Aron-ha - kodesz

zwieńczenie Aron - ha - kodesz

okna i napisy

fragment polichromii

tablica pamiątkowa

Gawłów - kościół św. Andrzeja Boboli i cmentarz

Niedaleko Bochni w miejscowości Gawłów ( powiat bocheński, gmina Bochnia) możemy zobaczyć niewielką drewnianą świątynię.

Została wzniesiona jako zbór ewangelicki dla niemieckojęzycznych osadników, osiedlonych tutaj przez władze austriackie w ramach tzw. kolonizacji józefińskiej. Osadnicy ci zatrudnieni byli przeważnie w kopalni soli w Bochni.

Zbór powstał w roku 1806. Budynek zboru to jednonawowa salowa świątynia o konstrukcji zrębowej z wielobocznym prezbiterium. Od wschodu do korpusu nawowego przylega wieża nakryta dachem namiotowym. Wnętrze, przykryte stropem, posiada skromne wyposażenie z początku XIX wieku.

Po opuszczeniu przez ludność niemiecką tych terenów, po roku 1945, zbór został przejęty przez parafię katolicką i z czasem rozbudowany o cześć murowaną.

Obok świątyni znajduje się niewielki cmentarz ewangelicki z zachowanymi kilkunastoma nagrobkami oraz kwaterą, gdzie pochowano żołnierzy, którzy zginęli podczas I Wojny Światowej.

widok ogólny

widok od cmentarza

fasada z wieżą

prezbiterium

część murowana - nowa

wnętrze kościoła drewnianego

ołtarz

 

organy

ołtarz boczny

wnętrze części nowej

figura świętego

cmentarz ewangelicki

cmentarz zimą

nagrobki

nagrobek

nagrobek zmarłej kobiety

inskrypcja

grobowiec

cmentarz wojenny

krzyż na cmentarzu wojennym

Leńcze - dwór Brandysów

Niedaleko Kalwarii Zebrzydowskiej, we wsi Leńcze ( powiat wadowicki, gmina Kalwaria Zebrzydowska), stoi niewielki dwór z pierwszej połowy XIX wieku. Wzniesiony został przez rodzinę Brandysów, właścicieli majątku od 1835 roku ( wówczas nazywanego Leńcze Górne).

Jest to murowany, jednopiętrowy budynek na planie prostokąta. Bryłę wzbogacają dwa ryzality zwieńczone trójkątnymi szczytami. Całość nakrywa dach dwuspadowy naczółkowy. Elewacje pozbawione są detali architektonicznych i zdobień, za wyjątkiem gzymsów oraz arkadowych okien w ryzalitach. Do wnętrza dworu prowadzą schody wachlarzowe.

Ostatnimi przed wojną właścicielami dworu była rodzina Przychockich. Po wojnie majątek został upaństwowiony i rozparcelowany. Dwór i zabudowania gospodarcze z czasem uległy dewastacji. Dopiero zakup dworu w latach 80-tych XX wieku przez osobę prywatną doprowadził do jego generalnego remontu z przeznaczeniem na funkcje hotelowe.

Obok dworu zachował się oryginalny dwukondygnacyjny spichlerz. Zwraca uwagę wejście na piętro budynku, umieszczone na zewnątrz, z parą symetrycznych schodów.

Dwór otaczał niegdyś park krajobrazowy, zachowany szczątkowo.

widok ogólny

fasada

elewacja ogrodowa

ryzalit frontowy

spichlerz

Radziszów - kościół św. Wawrzyńca

Pierwszą murowana świątynię w Radziszowie ( powiat krakowski, gmina Skawina) wzniesiono prawdopodobnie pod koniec XV wieku. 

Obecny wygląd kościół zawdzięcza przebudowie, jaka miała miejsce po pożarze w 1844 roku ( podpalenie). Odbudowę i wyposażenie kościoła sfinansowała rodzina Dzieduszyckich, ówczesnych właścicieli miejscowości.

Po przebudowie jest to budowla jednonawowa, orientowana, z węższym prezbiterium oraz niską wieżą od zachodu. Korpus wzbogaca kruchta oraz zakrystia. Wyposażenie wnętrza jest głównie barokowe i późniejsze.

Przy kościele zachowało się kilka zabytkowych nagrobków, jako pozostałość dawnego przykościelnego cmentarza.

widok ogólny

panorama

fasada

elewacja południowa

widok na prezbiterium

szczyt wieży

wnętrze

brama ogrodzenia

zabytkowy nagrobek

tablica pamiątkowa

Krzyszkowice - dwór

We wsi Krzyszkowice ( powiat myślenicki, gmina Myślenice) stoi w zadbanym parku, odrestaurowany stosunkowo niedawno, dwór.

Dwór wzniesiono, prawdopodobnie w pierwszej połowie XIX wieku, po pożarze. Kilkadziesiąt lat później został rozbudowany i wzbogacony o arkadowy ganek. Dwór jest murowany i ma plan prostokąta. Pierwotnie nakrywał go dach czterospadowy, który po wojnie zamieniono na dwuspadowy.

W 1869 roku majątek z dworem zakupiła, od swojej przyjaciółki Natalii Dobrzyńskiej, księżna Augusta Montleart i tutaj znalazła się główna siedziba jej okolicznych dóbr.

Księżna, pochodząca z królewskiego rodu ( jej przyrodni brat był królem Sardynii), znana była z działalności charytatywnej. Prowadziła bardzo skromne życie jednocześnie rozwijając gospodarkę w swoich majątkach. Bardzo dbała o okoliczną ludność fundując szkoły, ochronki i szpitale. Dlatego często nazywano ją „ chłopską księżną”. Nie zawsze jej sposób życia i działania dobroczynne spotykały się ze zrozumieniem, zwłaszcza wśród rodziny. Próbowano nawet księżnę ubezwłasnowolnić. Jej śmierć także była niezwykła. Została, prawdopodobnie skrytobójczo, zamordowana w roku 1885. Nie udało się jednak wykryć sprawców ani wyjaśnić powodów jej śmierci.

Zgodnie z zapisem testamentowym majątek w Krzyszkowicach wrócił do rodziny Dobrzyńskich, od których został kupiony. W 1925 roku dwór przeszedł na własność Konstantego Romera z Jodłownika i pozostał w rękach tej rodziny do 1945 roku.

Po upaństwowieniu majątku dwór przebudowano i dostosowano do potrzeb takich instytucji jak szkoła, biblioteka i kółko rolnicze. Z biegiem lat budynek coraz bardziej niszczał i pod koniec XX wieku, gdy już był opuszczoną ruiną, został odzyskany przez rodzinę przedwojennych właścicieli.

Obecnie po odbudowie stanowi własność prywatną i nie jest udostępniany do zwiedzania.

Warto nadmienić, że w dworze znajdował się piękny piec kaflowy z około 1885 roku, wykonany w manufakturze w Nieborowie. Obecnie można go zobaczyć w Muzeum Regionalnym, czyli w Domu Greckim w Myślenicach.

widok ogólny

widok ogólny jesienią

panorana

dwór z około 2000 roku

widok na ruinę fasady

elewacja ogrodowa

elewacja boczna

brama wjazdowa - widok z około 2000 roku

brama wjazdowa

ogrodzenie

park

staw w parku

aleja parkowa

figura św, Nepomucena