Na terenie Woli Justowskiej w
Krakowie stoi, w rozległym parku, piękny renesansowy pałacyk w stylu willi
włoskiej.
Pałacyk zawdzięcza swoje powstanie
wpływowemu, na dworze Zygmunta Starego, alzackiemu dyplomacie Justusowi
Ludwikowi Decjuszowi. Trafił on na dwór króla, dzięki protekcji możnowładcy
Jakuba Bonera. Szybko, dzięki licznym zdolnościom i talentom, zdobył sobie duże
znaczenie na dworze wawelskim. Od roku 1520 pełnił funkcję sekretarza króla i
doradcy.
Pobyt na dworze i pełnione na nim
funkcje przełożyły się na korzyści finansowe. W 1528 roku Decjusz zakupił
znaczne tereny wokół Krakowa i wybudował dla siebie podmiejski renesansowy pałacyk
w stylu willi włoskiej. Przy budowie rezydencji zatrudnił budowniczych
pochodzących z Italii a autorami projektu byli Giovanni Cini ze Sieny i
Bernardo de Gianotis.
Pałacyk, pierwotnie
dwukondygnacyjny, został ukończony w 1535 roku i stał się miejscem spotkań
przedstawicieli ówczesnej kultury i polityki.
Po śmierci Justusa Decjusza willę
odziedziczył jego syn Justuj junior, znany innowierca.
W 1590 roku siedziba Decjuszy
przechodzi na własność rodziny Lubomirskich. Kupił ją Sebastian Lubomirski,
który dokonał jej przebudowy.
W 1630 roku nastąpiły kolejne
zmiany w wyglądzie pałacyku. Budynek podwyższono o jedno piętro, dodano dwie
kwadratowe wieże i łączącą kondygnacje arkadową loggię. Przebudowa była
autorstwa architekta Lubomirskich - Macieja Trapoli.
W wieku XVIII doszło do znacznych
zaniedbań willi. Właściciele bardzo często się zmieniali, co nie pomagało w
utrzymaniu budynku we właściwym stanie. Doszło nawet, w wyniku zaniedbań, do
zawalenia się drugiego piętra.
Lepsze czasy dla willi przyszły wraz z nabyciem jej, w XIX wieku,
przez rodzinę Wielowiejskich. Joanna z Wielowiejskich Ledóchowska, przemieniła
zniszczony pałacyk w swoją letnią rezydencję. Willa została wyremontowana a zaniedbany
ogród zamieniony na park angielski.
Kolejne przebudowy czekały budynek
w latach 40-tych XIX wieku, za sprawą Henrietty z Ankwiczów Kuczkowskiej.
Dzięki jej staraniom powstały wówczas, na froncie willi, reprezentacyjne
schody, balkony i wieńcząca budynek attyka. Kuczkowscy, z powodów kłopotów
finansowych, zmuszeni byli jednak willę sprzedać.
Obecny wygląd willa zawdzięcza
ostatniej znaczącej przebudowie, przeprowadzonej po pożarze w 1882 roku.
Rezydencja była wówczas własnością Marceliny Czartoryskiej, która w niej
zamieszkała. Po pożarze właścicielka odbudowała willę w stylu renesansowym pod
kierunkiem Tadeusza Stryjeńskiego a odrestaurowana rezydencja stała się jednym
z głównych salonów Krakowa.
Jednak, wraz ze śmiercią Marceliny
Czartoryskiej w 1894 roku, pałacyk znowu czekał gorszy okres. Mimo, że
nominalnie właścicielami willi byli dalej Czartoryscy, to ulegała ona powolnej
dewastacji przez ówczesnych użytkowników.
W czasie I wojny światowej
stacjonowało w niej wojsko, później została zamieniona na dom czynszowy.
W okresie II wojny światowej w
budynku miała siedzibę hitlerowska policja. Po wojnie budynek pełnił różne funkcje.
Między innymi był siedzibą internatu i szpitala. W latach siedemdziesiątych
popadł w całkowitą ruinę.
